Falsafa asoslari

47





Amir Temur ibn Tarag‘ay Bahodir (1336—1405) Kesh (Shahri- sabz) shahri yaqinidagi Xo‘ja ilg‘or qishlog‘ida dunyoga kel- di. Uning eng asosiy tarixiy xizmatlari shundan iboratki, u mo‘g‘ullarning bosqinchilik va vayronkorliklariga qarshi kurashib, 0‘rta Osiyoni ulardan xalos etdi. Mayda feodal va mulkdorlar- ning o‘zaro nizolariga barham berib, kuchli markazlashgan davlat barpo qildi. Mamlakatda tartib-intizom va qonun ustuvorligini ta’minladi. Uning davrida «Kuch — adolatda» tamoyili amalga oshdi, iqtisod va madaniyat yuksaldi, o‘zga mamlakatlar bilan mustahkam aloqalar o'rnatildi.

Amir Temur mohir harbiy sarkarda sifatida nom qozondi. U o‘z hayotini Movarounnahr xalqining farovonligi, yurt obodon- chiligi uchun sarfladi, uning davrida hashamatli binolar, qurilish inshootlari, go‘zal bog‘Iar bunyod qilindi, maktab va madrasa- lar, masjidlar qurildi, mamlakatimiz Sharqning go‘zal hududiga aylandi.

Temurning yana bir ulkan xizmati shuki, u madaniyat va ilm- fan homiysi sifatida mashhur bo‘ldi, o‘z saroyiga olimu fuzalo va din arboblarini to‘pladi. Xoja Afzal, Jalol Xokiy, Mavlono Xoraz- miy, Mavlono Munshiy va boshqalar uning saroyida ilm-fan va badiiy ijod bilan mashg‘ul bo‘ldilar. Bobur Mirzoning xabar beri- shicha, o‘sha davrda Samarqand eng go‘zal shahar edi. Ispan sayyohi R. G. Klavixo Samarqandning go'zalligiga qoyil qolgan edi. Temur hukmronligi davrida ichki va tashqi savdo kuchaydi. Ayniqsa, Hindiston, Xitoy, Rusiya, arab mamlakatlari bilan alo- qalarning kuchayishi Temur saltanati iqtisodiy qudratini oshirdi. Temur va temuriylar davrida islom dini va tasavvufga katta e’tibor berildi. Islom dini o‘sha davrda asosiy mafkura bo‘lib, markaz- lashgan davlat barpo etishda, iqtisod, madaniyat va ilm-fan so- hasidagi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda nazariy asos bo‘lib xizmat qildi. Temur o‘z faoliyatida unga tayanib ish ko‘rdi.

Temuriylar davrida tasavvuf ta’limoti keng quloch yoydi. Sohibqiron tasavvuf qoidalaridan mamlakatdagi salbiy illatlarni yo'qotishda, turli janjal va nizolarni bartaraf qilishda, haqiqat va adolat o‘rnatishda, insonparvarlik g‘oyalarini tarqatishda foy- dalangan. Temur tasavvufdagi poklanish, to‘g‘ri va sofdil bo'lish,