Falsafa asoslari

42





dili nur bilan to'ladi, nuqsonlarni boshqalardan emas, o'zidan izlaydigan darajaga ko‘tariladi, Haq sari yaqinlashadi, bema’ni qarash va tushunchalarning qullik kishanidan o‘zini ozod qiladi, Chunki inson qalbi hurdir.

Butun islom olamida keng tarqalgan tasavvufning yurtimiz- dagi eng keng tanilgan yo‘nalishlari kubraviya, yassaviya, naqsh- bandiya tariqat-suluklaridir.

Kubraviya tariqatining asoschisi Najmiddin Kubro (1154—1226) Xevada tug‘ilgan, asarlari orasida «Sharxus-sunna val-masolix», «Usuli ashara», «Favoixul-jamol» kabilar mashhurdir. Kubraviya tariqatining mohiyati o‘nta usulda mujassamlashgan. Bular — Tang- riga o‘z xohishi bilan yuzlashish, zuxd fl dunyo — har qanday laz- zatdan o‘zini tiyish, tavakkul — Ollohga e'tiqodi pokligi uchun bar- cha narsalardan voz kechish, qanoat, uzlat — xilvatni ixtiyor qilish, mulozamat az-zikr — uzluksiz zikr, tavajjux — Haqqa muhabbat qo‘yish, sabr — nafs balosidan ozod bo‘lish, muroqaba — tafakkurga g‘arq bo‘lish, rizo — Tangri xushnudligini qozonishdan iborat.

Kubro mo‘g‘ullar bilan boigan janglarda jasorat ko‘rsatgan va shahid boigan. Mo‘g‘ullar Kubroning nomi ulugiigi, obro'si ba- landligini hisobga olib, unga ozod boiishi, omon qolishi mum- kinligini, buning uchun esa qamal qilingan qal'adan chiqib ketishi kifoya ekanini bildirgan. Ammo Kubro bunday jon saqlagandan ko‘ra, o‘z xalqi bilan birga yurt himoyasi yoiida jon berishni afzal ko‘rgan. Rivoyat qilishlaricha, ul zot qartayib qolganiga qaramay, jangchilarga faol ko‘mak bergan. Buni ko'rgan shogirdlaridan biri «Ustoz, anchadan beri bayroq ko‘tarib charchadingiz, uni menga bering», deganida, u «Agar kuchim boiganida qilich yoki kamon olgan boiar edim. Bayroqni bizga qo‘yingda, siz yo qilich yoki nayza bilan yogiyga qarshi kurashing», degan ekan. U bayroqni shunchalik mahkam ushlagan ekanki, halok boiganidan keyin, qoiidan bayroqni olishning iloji boimaganidan, bir mo‘g‘ul Kub- roning qoiini kesib olgan ekan.

Yassaviya tariqatining asoschisi Xoja Ahmad Yassaviy (1166- yilda vafot etgan). Turkistonning Sayram nuzofotida tugilgan, mashhur mutasavvif Yusuf Hamadoniyning (1140-yilda vafot etgan) taiim-tarbiyasi bilan voyaga yetgan, orif maqomiga