Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Son shakli. Son shakli – otlarning son jihatidan bitta yoki ko`p bo`lishini ko`rsatuvchi shakl. Ikki shakli mavjud: birlik va ko`plik. Birlikdagi ot birlik va noaniq ko`plik ma’nosini bildiradi. Maxsus shakli yo`q. Do`konga kitob keltirildi (bitta yoki ko`p). Menga bitta kitob bering (birlik). Ko`plikdagi ot noaniq ko`plikni ifodalaydi, -lar shakli bilan hosil qilinadi: Yigitlar maktubin bitganda qondan…(A.Orip.)
Uslubiy belgilari. Ko`plik shakli ko`p ma’noli, atoqli otlar, mavhum otlar, sanalmaydigan otlar, asli birdan ortiq bo`lmaydigan, shuningdek, juft predmet nomiga qo`shilganda grammatik ko`plik emas, nutqiy qurshov bilan bog`liq quyidagi uslubiy ma’noni ifodalaydi:

1. Atoqli ot turdosh otga aylanib, “o`xshashlik” (zamonamiz farhodlari, Marg`ilonning kumushlari), yoki “yaqin shaxs to`dasi” ma’nosini (aka­uka Shojalilovlar, Salimlarnikiga bordik) bildiradi.

2. Yakka predmet nomi ko`chma (Navoiy, Bobur va Mashrab mumtoz she’riyatimizning so`nmas quyoshlaridandir) yoki kuchaytirilgan ma’no (Quyoshlarga yetdi faryodim) ifodalaydi.

3. Sanalmaydigan predmet nomi (yog`, suv, qum, tuproq, havo kabi) har xil tur, mo`llik ma’nosini (yog`lar (paxta yog`i, zigir yog`i, kunjut yog`i va hokazo)

4. Juft predmet nomi kuchaytirish ma’nosini (Ko`zlari qamashib ketdi. Oyoqlari zirqirab og`rir edi) ifodalaydi.

5. Mavhum ot kuchaytirilgan ma’no beradi: U xayollarga cho`mib ketdi. Ahvollar yaxshimi?

-lar shakli ko`plikdan tashqari yana quyidagi ma’noni ifodalaydi:

6. Hurmat – bunday paytda doimo egalik shakli ishtiok etadi va ko`plikdan oldin qo`shiladi: ayamlar, dadamlar, tog`amlar.

7. Taxmin, davomiylik: kechalari, tunlari, yozlari.

8. Kuchaytirish: Boshlarim og`rib ketdi. Yuraklarim ezilib ketdi. Tillarim achishdi.

9. Piching, kinoya: Tog`alari rais ekanmi? O`zlari ham qadam ranjida qilibdilar­da?!

10. Tur-nav: unlar, suvlar.

Ko`plik ­lar shaklisiz ham ifodalanadi:

a) son bilan: Darsda 15 ta o`quvchi qatnashdi. To`rt tup olma ko`chati o`tqazdik.

b) ravish bilan: Maydonda ko`p odam yig`ilgan edi. Ta’tilda ancha badiiy asar o`qidim;

d) olmosh bilan: Shuncha qalamni nima qilasiz?

e) takroriy so`z bilan: dasta­dasta gul, to`da­to`da odam, savat­savat non, qop­qop bug`doy;

f) matn orqali: Bog`bonlar bog`iga ko`chat o`tqazishyapti. Zayniddin – davra ko`rgan odam.

Bunday ot baribir birlik shaklda deyiladi.

Yuqoridagilar asosida ko`plik ma’nosining ifodalanish usulini quyidagicha tartiblash mumkin: 1) morfologik usul: kitoblar, uylar; 2) sintaktik usul: ancha odam, bir qancha kitob; 3) leksik usul: armiya, xalq, olomon, guruh, to`da, dasta; 4) so`zni juftlash usuli: qop-qop, dasta-dasta; 5) leksik-morfologik usul: ancha kitoblar

Yuqoridagilardan tashqari yana ot turkumiga xos lug`aviy shakllar mavjud. Ular:

1. Qarashlilik shakli ­niki: meniki, seniki, bizniki, maktabniki, Rustamniki..

2. O`rin va payt belgisi shakli ­dagi: uydagi, ko`chadagi, mendagi, sendagi.

3. Chegara shakli ­gacha//­kacha//­qacha: uygacha, parkkacha, qishloqqacha. Markazgacha piyoda borishdi. Haligacha daragi yo`q. Ko`rgazmali qurol, bo`r, hatto lattagacha tayyorlab qo`yildi.

4. O`xshatish shakli ­dek//­day: sherdek, kaftdek, kiyikdek. ­dagi, ­niki, ­gacha kabi affiks tarixan 2 ta qismdan tashkil topgan bo`lsa­da, hozir yaxlit murakkab qo`shimcha hisoblanadi.