Диссертацияси илмий раҳбар: и ф. д., профессор О.Қ. Хатамов Тошкент 2020 йил мундарижа

1.3.3-расм. Ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасини баҳолаш кўрсаткич ва мезонлари тизими⁴¹
Шуни таъкидлаш керакки, таклиф этилаётган мезон ва кўрсаткичлар мажмуини ўзгартириш мумкин. Шу билан бирга, фикримизча, баҳолаш мазмуни жуда оз ўзгаради, чунки унинг асосий мақсади ривожланиш устуворлигини белгилаш ва ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминлаш муаммоларини аниқлаш учун асосни таъминлашдир.
Юқорида тавсия этилган аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминлаш даражасини баҳолаш кўрсаткичларини аниқлашда, минтақада аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасини баҳолаш жиҳатдан қулай бўлган қуйидагилар ўрганилади:

• 
  ҳар бир мезон бўйича баҳолаш кўрсаткичларни аниқлаш (қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан ўз-ўзини таъминланганлик коэффициенти, қашшоқлик коэффициенти, даромад тақсимотини нотекислик коэффициенти, уй хўжалик умумий харажати таркибида қишлоқ хўжалик маҳсулотлар харажати улуши);
  
• 
  баҳолаш кўрсаткичларининг ҳар бири учун параметрларни ўрнатиш (оптимал, рухсат этилган, паст ёки юқори);
  
• 
  параметрларни у ёки бу қиймат қабул қилишига боғлиқ ҳолда қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлигини баҳолаш кўрсаткичларининг ҳар бири бўйича энг катта ва энг кичик балларни аниқлаш (агар кўрсаткич қиймати оптимал чегарада бўлса, ушбу кўрсаткич бўйича 2 балл қўйилади, кўрсаткич қиймати рухсат этилган чегарада бўлса, ушбу кўрсаткич бўйича 1 балл қўйилади. Ва ниҳоят кўрсаткичларнинг паст ёки юқори қийматлари учун баҳога 0 балл қўйилади);
  
• 
  умумий баллар йиғиндисига боғлиқ ҳолда ҳудудларнинг истеъмол саватидаги асосий қишлоқ хўжалик маҳсулотлар билан таъминланганлик даражасини баҳолаш кўрсаткичлари расмийлаштириш (9-10 балл ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасининг оптимал энг юқори даражасига; 5-8 балл ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасининг ўртача (рухсат этилган) даражасига; 5 баллдан кам – ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасининг паст даражасига мос келади);
  
• 
  ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражаси кўрсаткичларини ҳисоблашни амалга ошириш ва ўрнатилган параметрларга мос равишда уларни балларда баҳолаш;
  
• 
  ҳар бир кўрсаткичлар баҳолари йиғиндиси сифатида ҳудудларда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасининг интеграл баҳосини аниқлаш.
  

Аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасини баҳолашнинг ушбу усули мамлакатимиз ва унинг ҳудудлари озиқ-овқат хавфсизлигининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ҳудудни қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан таъминланганлигини баҳолашга мос келади.
Юқорида таклиф этган услубият асосида баҳолар мезонини танлашда ҳудудларда қишлоқ хўжалиги яхши ривожланганлиги эътиборга олинган. Сурхондарё вилоятининг 67% ҳудуди қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида банд бўлган ерлардир. Вилоят табиий иқлим шароити бу ерда пахта, ғалла, полиз экинлари, мева-савзавотлар етиштириш, чорвачилик билан самарали шуғулланиш имконини беради. Бу эса мазкур услубиятнинг Сурхондарё вилоятида аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасининг баҳолашда қулай восита эканлигини кўрсатади.
Юқорида таклиф этилган услубият бўйича вилоятда аҳолини истеъмол саватига кирувчи қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан таъминланганлик даражасини баҳолаш амалга оширилди.