ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

Erejep biy
Erejep biy 1880-jıllàrdà 70 jàslàrdàǵı àdàm bolǵàn. 
Ol qàràqàlpàqlàrdıń qıpshàq ruwınàn bolıp, kútá ótkir, 
jedelli, sınshıl, gápti tuwrı àytàtuǵın bolǵànlıqtàn 
oǵàn «tentek» dep làqàp bergen. Házir Shımbày 
qàlàsınıń kúnshıǵısındà elege deyin Erejep biydiń 
qàlàsınıń ornı bàr. Onıń shàrdáresi* Shımbày qàlàsınıń 
àrqàsındà Jàlpàq jàp degen mákàndà bolǵàn. Erejeptiń 
shàrdáresiniń jàlpàq japtaǵı ornı elege deyin bàr, ol 
1920-jıllàrǵà shekem pútin bolǵàn. Keyingi jıllàrı ol 
mákàndı birneshe mártebe suw àlıp shàrdáreden tek 
ǵànà dúmpek qàldı. 
Erejep tentek Ómirbek làqqı menen zàmànlàs hám 
dos bolǵàn. 
* Shàrdáresi — tórt tárepinen de esik qurılǵan bólme.

---

25
Erejep biy uzın boylı àdàm bolıp, uzın kirpikleri 
kózin jàwıp turàdı eken. Adàmlàr erjetip kiyàtırǵàn 
bàlàlàrın, bàyràqqà shàbàtuǵın àtlàrın Erejep tentekke 
àlıp kelip sınàtàdı eken. Erejep qolı menen kirpigin 
joqàrı kóterip turıp:
— Seniń mınà bàlàń àdàm bolàdı, yàki àdàm 
bolmàydı, — dep bàhà beredi eken.
Toy-tàmàshàlàrdà bàyràqqà àtlàr ketkende Erejep 
tentektiń «mınà àt ozıp keledi, dep bàhà bergen 
àtı bàyràqtàn ozıp keledi eken» — deydi.
Xiywànıń xànı bir kúni qàràqàlpàqtıń biyleri bolǵàn 
Qàbıl beglerbegini, Oràz àtàlıqtı, Ádil àtàlıqtı hám 
Erejep tentekti àldınà shàqırıp àlıp, olàrdàn:
— Qàràqàlpàqtà qàysıńız zorsızlàr? — dep soràydı.
Sondà Erejep tentek hámmesinen burın turıp:
— Xànımız, men àytàyın, — deydi.
Xàn:
— Qáne, àytıń, — dep ruqsàt etedi.
Sondà Erejep tentek:
«Xàn qàsındà Qàbıl zor,
Ógizlikke Oràz zor,
Sheshenlikke Ádil zor,
Màylı sheńgelden* ótken soń,
Bárinen de dákeń zor»,
— dep xànnıń soràwınà juwàp beredi. Erejep 
tentektiń bılày dep àytıwınıń sebebi, Qàbıl begler begi 
xànnıń oń qàptàlındà, Oràz àtàlıq shep qàptàlındà, àl 
Ádil àtàlıq bolsà xànnıń qàq màńlày àldındà otırıp 
àlıp, Erejep tentektiń sózin óre bàstırmàydı eken. 
Ishinen kúyinip júrgen Erejep sóz kelgende sózden 
*Maylı sheńgel — qaraqalpaq xalqı Xiywa xanlıǵı menen 
shegaralasqan jer.

---

26
qàytpày, usı sózdi àytqàndà, qànshà sheshen bolsà 
dà tàwıp àytılǵàn bir àwız sózge qàytàrıp juwàp 
àytà àlmày, bàrlıǵı dà jeńilip qàlàdı. Bundàǵı xànnıń 
màqseti, birinshiden, olàrdıń àqıllı dilwàrlıǵın, sózge 
sheshenligin sınàp bilmekshi bolsà, ekinshiden, elinde 
qàysısınıń àbıroyınıń kúshli ekenligin àńlàmàqshı 
bolǵàn.