Davlatiy moliya

24-rasm. Turli biznes birliklarini baholashdagi o`lchov va sa`y 

harkatlar ijroning turli xil bosqichlari 

•Ishchilarni 

rag`batlantirish

•Ishchilar qobiliyatlari

•Ishchilarni tayyorlash 

uchun ketgan vaqt

•Iste`molchi foydasi

•so`rovlar natijalari

•o`z vaqtida yetkazib 

berish

•Iste`molchi foydasi

•Iste`molchi 

e`tirozlari soni

•so`rovlar natijalari

•o`z vaqtida 

yetkazib berish

•Investitsiyadan 

qaytgan foyda

•Iqtisodiy qo`shilgan 

qiymat

•Foydalarning o`sish 

ko`rsatkichi

Moliyaviy 

ijro

Iste`molchi 

munosabatlari

Organizatsion 

o`rganish va 

o`sish

ichki biznes 

jarayoni

---

471 

2005 yildagi Kanadadagi Xalqaro Moliyaviy Ijrolar tomonidan o`tkazilgan 

so`rov, “BMHlarning Bugungi va Ertangi Roli”, shuni aniqladiki Bosh Moliyaviy 

Hodimlar  moliyaviy  analizlarda  93%,  moliyaviy  risk  menejmentida  92.3%, 

avvaldan  baholash  va  proyektlash  87.3%,  biznes  va  moliyaviy  sistemalarda 

82.4%, va moliyaviy va kapital struktura o`zgarishida 79.6% miqdorda to`g`ridan 

to`g`ri o`rin tutadi. BMHlarnig qolgan qo`shimcha funksiyalari esa: Operatsion 

risk menejmenti 70.4%, strategik planlar yozish 69%, strategic va biznes rejalash 

59.9%. Bu so`rovlar natijalari BMHlarnig ma`suliyatini ko`rsatadi.  

Qiymat yaratishga xizmat qiladigandagi resurslar - Kompaniya strategiyasi 

qiymat  yaratishdagi  yo`ldir.Ammo  qiymat  havodan  yaratilmaydi.  Qiymat 

yaratish, yoki iqtisodiy foyda qo`shish, taqqoslash va raqobat ustunligi aniqlashni 

talab etadi, va strategiyani rivojlantirish bu foydalarni yaratadi. 

Bu  foydani  to`liqroq  tushunish  uchun  Maykl  Porter  tomonidan  taqdim 

etilgan  metodikani  qo`llash  lozim.  Porterning  5  qoidasi  kompaniyaning 

qobiliyatini foyda olishga bog`laydi: 

 Ta`minotchilarning  narxlarni  tortishish  darajasi  yetkazib  beruvchilarning 

Tovar va servislarni sotib olish darajasiga uzviy bog`liqdir. 

 Sotib oluvchilarning narxlarni tortishish darajasi kompaniya mahsulot yoki 

servislarini sotib oluvchilarning savdo darajasiga uzviy bog`liqdir. 

 Yangi kirayotganlarning tahlikasi sanoatdagi to`siqlarga bog`liq. 

 O`rniga qo`ysih tahlikasi alternativ tovar va servislarga uzviy bog`liqdir. 

 Sanoatdagi mavjud a`zolarning raqobat darajasi ularning soni va hajmiga, 

kompaniya  strategiyalariga,  mahsulotlar  orasidagi  farqqa  va  sanoatdagi 

savdoning o`sishiga bog`liqdir. 

Porterning  5  qoidasi  kompaniyaning  qiymat  yaratishi  uchun  mo`jizaviy 

formulani  bermaydi.  Balki,  bu  5  qoidaning  maqsadi  kompaniyaning  sanoatga 

ta`sir etuvchi kuchi va tahlikalari haqidadir.  

Porterning qoidalari, umuman olganda, kompaniyaning qanday qilib foyda 

olishidagi  iqtisodiy  nazariyalardir.  Garchi  Porterning  qoidalari  dinamik 

iqtisodiyotda  oson  ko`rinse  ham,  ular  kompaniya  uchun  qiymat  qo`shishda 

boshlang`ich analiz nuqtasi rolini o`ynaydi. Porterning fikricha kompaniya nisbiy 

qiymat,  farqlash,  va  nisbiy  narxlar  evaziga  taqqoslash  ustunligiga  erishishi 

mumkin. Menejment bu qoida va strategiyalarni kompaniyaning iqtisodiy foyda 

olishi uchun ishlatishi mumkin. 

Menejment  hech  qachon  qiymat  yaratishda  hisobga  olinmaydigan  asosiy 

iqtisodiyotni nazardan chetda qoldirishi kerak emas.Agar kompaniya ustlikka ega 

bo`lsa  unda  bu  holat  qiymat  yaratish  uchun  asos  bo`lib  hizmat  qiladi.  Agar  bu 

ustunlik boshqalar ham o`zlashtirishi uchun tez bo`lsa unda bu ustunlik tez orada 

yo`lishi mumkin. Kompaniyalarni boshqa yaxshi ijro etayotgan kompaniyalarda 

---

472 

metodika olishi o`sha strategiyaning qiymatini yo`qolishiga olib keladi. Shuning 

uchun, strategik rejalash strategik obyektivni o`rnatishni, uni rivojlantirishni, va 

sekin astalik bilan o`sha maqsadlar tomon harakat qilishni, va strategik obyektivni 

qayta baholashni talab etadi.