•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Krinmas narsaiarni ko'rish

Jonli va jonsiz m ateriyalarning  k plab sirlarini ochishda o d am ­

larga  yordam   bergan  g ‘aroyib  asbobning  ixtiro  etilish  tarixi  an- 

chayin  chigal.  Ba’zi  bir  m anbalarga  ko‘ra  1590-yilda  gollandiyalik 

ko'zoynak  ustasi  Xans Yansen va  uning  o ‘g ‘li  Z a xariy kattalash- 

tiruvchi  oynalarning  xususiyatlarini  oYgana turib,  birinchi  m ikros- 

kopni yaratgan  deb  hisoblanadi.  M ikroskop  ixtirochisi  nomzodiga 

Galileo  Galiley  ham  da’vogar,  u  zi  yaratgan  asbobini  tom osha­

binlar hukm iga  1609-yilda havola etgan.

Ushbu  asbobning  nomi  yunoncha  «mikros»  -   «kichik»  va 

«skopeo»  -   «qarayman»  szlaridan  kelib  chiqqan.  Eng  oddiy 

m ikroskop  bir  yoki  ikkita  linza  -   obyektiv  va  okulardan  iborat 

bo'lgan.  Ular yordam ida oddiy ko'z bilan  ko'rib  bo'lm aydigan juda 

kichik obyektlarni  ko'rish  mumkin  bo'lgan.

Biroq 

gollandiyalik

o'zicha  yetishgan 

oli- 

mi  Antoni  van  Leven-

guk  XVII  asrda  yarat­

gan  m ikroskop  ilm-fan 

uchun 

haqiqiy 

ixtiro 

bo'ldi.  Yoshligidan  kat- 

talashtiruvchi  shishalar- 

ga jilo  berishga  qiziqqan 

Antoni  predm etlarni  300 

m artagacha 

kattalash­

tirib   ko'rsatadigan  lin­

za  yaratdi. 

Levenguk- 

ning  m ikroskopi  orqali 

juda  kichkina  organizm - 

lar  -   m ikroblarni  ko'rish 

mum kin edi.  U vaqtlarda 

odam lar  aynan  m ikrob-

Kuzatishga qulay bo'lishi uchun laboratoriya 

m ikroskoplari shtativga o'rnatiladi

---

M ikroskop tirik organizm larning hujayralarini ko'rishga im kon berdi

lar yuqum li  kasalliklar sababchisi ekanligini  bilishm asdi.  Olim mik­

roskopi  orqali  juda  mayda  tom irlar  -   kapillarlarni  ko'ra  oldi,  ular 

orqali  qon  organizm ning  barcha  burchaklariga  yetib  boradi.  Le- 

vengukning  ixtirosi  tufayli  yangi  fan  paydo  bo'ldi,  unga  m ikrobio- 

logiya deb nom  berildi.

1931-yilda  optik  m ikroskoplar  o'rniga  e le k tro n   m ikroskoplar 

kirib  keldi.  Bunday  m ikroskoplar  orqali  oddiy  m ikroskop  orqa­

li  ko'rish  mumkin  bo'lgan  obyektdan  ham  ming  m arta  kichikroq 

bo'lgan  obyektni  ko'rish  mumkin  edi.  Shundan  key in  olim lar  d u ­

nyodagi  barcha  narsalarning  asosi  bo'lgan juda  mayda zarracha- 

lar -  atom larni  ko'rishga muvaffaq  bo'ldilar.

Levengukning  ixtirosi  haqiqiy  hayratomuz  voqea 

bo'ldi.  Uning  ona  shahri  bo'lmish  D elft  shahriga  g'aroyib 

m ittijonzotlarni ko'rishga ishtiyoqmand qiziquvchan odamlar 

oqib  kela  boshladi.  Levengukning  m ehmoni bo'lgan  mash- 

hur ingliz yozuvchisi Jonatan  Svift o'zining  «Gulliverning  lili- 

putlar mamlakatiga sayohati» nomli asarini yozgan edi.

---

Sehrli fonuslar

Bundan  ko'p yillar ilgari,  hali fotoapparat ma’lum  bo'lm agan za- 

monlarda,  odam lar nurning xususiyatlari va oddiy optika qonunla- 

ridan  o'yin-kulgu  uchun  foydalanishni  o'rganishgan.  Eng  qadim iy 

«optik» san’at -  soyalar teatri  paydo bo'lganiga 3  ming yildan ortiq 

vaqt bo'ldi.

Barchamizga tanish fotografiya esa ancha key in  paydo bo'lgan.  U