•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Ilk avtomobillar

Agar velosiped  dunyoda  eng  sevimli  harakat  vositasi  hisoblansa, 

avtomobil  ehtimol,  dunyoda  eng  keng  tarqalgan  harakat  vositasi 

bo'lsa  kerak.  Shuni  ta’kidlash  lozimki,  hammasi  XVIII  asrdayoq  ixti- 

rochilarning  aqllarini  egallab  olgan  «otsiz  arava»  yaratish  g'oyasidan 

boshlangan. Tarixdan ma'lum bo'lishicha birinchi avtomobil 1770-yilda 

fransuz armiyasida  paydo  bo'lgan.  Texnikaning  bu  mo'jizasini  harbiy 

muhandis Nikolya Jozef Kyunyo yaratgan  bo'lib,  undan to'plarni  bir 

joydan boshqa joyga ko'chirish uchun foydalanilgan. Mashinani, odat- 

dagidek otlar emas, o'txonasi bo'lmagan bug' dvigateli harakatga kel­

tirgan.  Bunda,  to'g'ridanto'g'ri  bug'  qozoni  tagiga  o 't  qalangan.  Tor- 

mozlar  ham  bo'lmagan,  chunki  baquw at ishlangan  mashina  og'irligi 

tufayli shundoq ham sekin yurar edi. Sinovlarning birida u «yaxshigina 

tezlik» bilan ketayotib, tosh devorga urilgan -  va omon qolgan!

Quvvati  kam  bo'lgan  va  yong'indan  xavfli  bo'lgan  bug'da  ishlay- 

digan dvigatel avtomobilda uzoq  muddat foydalanilmadi  u  o'z o'rnini 

benzinda ishlaydigan ichki yonur dvigateliga bo'shatib berishga maj­

bur  bo'ldi.  1885-yilda  aynan  shunday  dvigatellarni  ishlab  chiqaruv- 

chi  kichik  bir  ustaxona  egasi  Karl  Bens  birinchi  «o'ziyurar  aravani 

(ekipajni)» yaratdi. U uchta g'ildirakdan iborat bo'lib, eng yuqori tezligi 

16 km/soatgacha bo'lgan.

Kyunyoning bug'da yuradigan avtomobili

---

1886-yil  29-yanvarda  Karl  Bens  yangi  transport  vositasiga 

patent oldi.  Aynan shu sana  tarix sahifalarida  «avto- 

mobilning dunyoga kelgan kuni» deya e ’tirof etiladi.

1886-yilda  bizga  m a’lum 

bo'lgan  m ototsiklning  «ota- 

si»  Gotlib  Daymler  ot  q o ‘- 

shiladigan 

to 'rt 

g'ildirakli 

oddiy  izvosh  arava  asosi­

da  avtom obil  yaratdi.  Ixti- 

rochi  bu  aravaga  dvigatel 

va  rul  boshqaruvini  o'rnatdi 

va  natijada  dastlabki  to 'rt 

g'ildirakli  avtom obil 

dun- 

yoga  keldi.  Uning  maksmal 

To'rt g'ildirakli

tezligi  18  km /soat  bo'lib,  bu 

Daymler avtomobili

tezlik  o'sha  zamon  uchun

juda  katta  hisoblangan.  Zamonaviy  avtom obillarning  tuzilishi  ay­

nan shu avtom obil asosida yuzaga kelgan.

O'sha  davrdanoq  birinchi  yaratilgan  avtom obillar  o'rtasida  to ­

mosha  poygalari  tashkil  qilingan.  Ba’zi  maxsus  ishlangan  avtom o­

billarning  tezligi  hatto  aeroplan  tezligiga  yaqin  kelardi.  1900-yilga 

kelib  avtomobillarning  tezligi  100  km /soatdan  oshib  ketdi.  Birinchi 

jahon urushi arafasida London va Nyu-York shaharlarida hozirgi za­

mon  muammosi  bo'lgan yo'llardagi avtomobil tirbandliklari yuzaga 

kela  boshladi.  XX asr  boshlarida  am erikalik  sanoatchi  Genri  Ford 

«Model Т» rusumli narxi nisbatan arzon bo'lgan birinchi avtomobilni 

ishlab  chiqardi.  Shu  kundan  boshlab  avtomobil  badavlat  odamlar 

uchun  boylik va  hashamat  emas,  o'rtahol  odamlarning  ham  sotib 

olishga imkoni yetadigan harakat vositasiga aylandi.

---