Conference proceedings

QEYRI-MÜƏYYƏN PROBLEMLƏRIN ÜMUMI MORFOLOJI TƏHLIL 
(ÜMT) METODU ILƏ HƏLLI 
Polkovnik-leytenant Şükürov Ramil Əlibala oğlu,
Silahlı Qüvvələrin NATO-nun Hər iki Strateji Komandanlığında Milli Hərbi Nümayəndəsi 
Mayor Hüseynov Əhməd Kamil oğlu, 
Müdafiə Nazirliyi Müdafiə Planlaşdırılması və Hərbi Strategiya İdarəsinin Təcrübələrin Öyrənilməsi Bölməsinin bölmə rəisi 
Giriş 
Cəmiyyəti maraqlandıran hər hansı bir sahədə qısa və ya uzun müddətli planlama işləri ilə məşğul biri, heç 
şübhəsiz ki, qeyri-müəyyən problemlərlə mütəmadi olaraq qarşı-qarşıyadır. Qeyri-müəyyən problemlər mürəkkəb, 
dinamik, daim dəyişən, mücərrəd problemlərdir ki, bunların müəyyən edilməsi, problem mühitinin aşkarlanması səbəb-
nəticə prinsipləri əsasında qeyri mümkündür. 
Zakir Pashayev 

---

Qeyri-müəyyən problem termin olaraq ilk dəfə Horst Rittel və Melvin Webber tərəfindən “Ümumi Planlaşdırma 
Nəzəriyyəsində Dilemmalar” [1] adlı elmi məqalədə ortaya atılmışdır. Rittel və Webber məqalədə qeyri-müəyyən 
problemlərin ortaya çıxmasının əsas səbəbini plüralist cəmiyyətin mövcudiyyəti ilə əsaslandırmışlar. Qeyri-müəyyən 
problemin nə olduğunu tam şəkildə anlamaq üçün əvvəla problemin nə olduğunu, hansı növ problemlərin var olduğunu 
anlamaq vacibdir. Hadisələrin problem olduğu necə müəyyən edilir? 
Nəticə 
Qeyri-müəyyən problemlər mürəkkəb, dinamik, daim dəyişən, mücərrəd problemlərdir ki, bunların müəyyən 
edilməsi, problem mühitinin aşkarlanması səbəb-nəticə prinsipləri əsasında qeyri mümkündür. Bu səbəblə, qeyri müəyyən 
problemləri müəyyən problemlərdən ayıran səciyyəvi fərqlərin dərindən anlaşılması və öyrənilməsi bu tip problemlərin 
həllinə düzgün yanaşma baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Elmi model təbiətdə və ictimai həyatda mövcud bir fenomenin 
və ya hər hansı bir mürəkkəb sistemin mahiyyətinin anlaşılmasında insan idrakının əsas yollarından biridir. Tom Ritçinin 
elmi model prinsipləri əsasında inkişaf etdirdiyi kompüter dəstəkli ÜMT metodu çox aspektli, ölçülə bilməyən, qeyri-
müəyyən problemləri həllində səmərəli metoddur. ÜMT real həyatda baş verən, müşahidə edilərək idrak edilməsi 
mürəkkəb və dinamik olduqları üçün çox çətin hətta bəzi hallarda imkansız olan qeyri-müəyyən problemlərin elmi olaraq 
modelləşdirilməsində iterativ analiz və sintez prosesinə əsaslanan metoddur.
ÜMT metodunun əyani cəhətdən daha yaxşı anlaşılması üçün Ramil Şükürovun dissertasiya işi üçün “siyasi və 
hərbi rəhbərlər üçün sülhməramlı əməliyyatlarda iştirakla bağlı qərar qəbuletmə prosessinin asanlaşdırılması” 
məqsədilə ÜMT vasitəsi ilə hazırlanmış “Sülhməramlı Əməliyyatlar üçün Qərar Dəstək Modelin” təqdim olunduğu elmi 
məqaləyə [16] və sözügedən modelin qısa variantının simulyasiyasına [17] müraciət oluna bilər.