Chizmachilik

 
2. O‘zaro perpendikular ikkita proyeksiya tekisliklarida tasvirlar yasash 
Mashinasozlik, qurilish va topografik chizmalarini bajarish uchun ilmiy asos 
bo‘ladigan  chizmachilikning  yana  bir  bo‘limi  proyeksion  chizmachilikdir.  Fan 

---

78 
 
dasturiga  asosan  proyeksion  chizmachilikda  ko‘rinishlar,  kesim  va  qirqim, 
aksonometrik proyeksiyalar, eskiz va texnik rasm, nazariy (tavsifli) chizma, model 
yoyilmasi  va  maketi,  loyihalash  masalalari  kabi  mavzular  o‘qitiladi. 
Yuqoridagilardan  ko‘rinib  turibdiki  proyeksion  chizmachilikda  detal  yoki 
modellarning  ortogonal  va  aksonometrik  proyeksiyalarini  qurish,  ularda  zarur 
qirqim va kesimlarni bajarish qoidalari o‘rganilar ekan. Bu qoidalar chizmachilik 
fanining  boshqa  bo‘limlaridagi  chizmalarni  bajarish  uchun  asos  bo‘lib  xizmat 
qiladi. 
Demak,  chizmachilik  fani  o‘qituvchisi,  konstruktor  yoki  loyihachi,  texnika 
sohasida faoliyat yuritayotgan kishilar va hattoki har bir inson dastlab proyeksion 
chizmachilikni  o‘zlashtirishi  shart  ekan.  Undan  so‘ng  chizmachilik  fanining 
boshqa bo‘limlarini o‘rganishi mumkin. 
Ba’zi  bir  detallar  o‘zining  konstruksiyasi  soda  bo‘lishiga  qaramay  ikkita 
proyeksiyada  tasvirlanishi  talab  qilinadi.  Masalan  2.1-rasmda  H  –  tekisligiga 
proyeksiyalanayotgan  parallelepiped,  uchburchakli  prizma  va  silindrlarga  nazar 
tashlasak, 
ularning 
hammasi 
bir 
hil 
to‘g‘ri 
to‘rtburchak 
shaklda 
proyeksiyalanmoqda.  Ularning  bir-biridan  farq  V  dagi  proyeksiyalari  orqali 
aniqlasa bo‘ladi. Lekin parallelepipedni bitta proyeksiyada tasvirlab uning qalinligi 
ko‘rsatilsa kifoya (2.1-rasm, b). Silindrni ham bitta proyeksiyada uning diametrini 
ifodalovchi shartli belgidan foydalanilsa yetarli (2.1-rasm, c). Ammo uchburchakli 
prizmaning  burchaklari  o‘zaro  qanday  joylashganliklarini  faqat  ikkinchi  tekislik 
kiritish orqali aniqlash mumkin  (2.1-rasm, d). 

---

79 
 
  2.1-rasm 
Model  gorizontal  H  proyeksiyalar  teksiligiga  perpendikular  bo‘lgani  uchun 
uning  asosiy  qismi  kvadrat,  ustidagi  prizma  to‘g‘ri  burchakli  to‘rtburchak 
ko‘rinishida, (2.2-rasm, a) V ga  ֶ

 shaklida proyeksiyalanmoqda.  
 2.2-rasm 
Modelni  olib  qo‘yib,  H  tekisligini  pastga  x  o‘q  atrofida  frontal  holatga 
kelguncha  aylantirilsa,  tekis  chizma  ya’ni  epyur  hosil  bo‘ladi.  (2.2-rasm,  b). 
Proyeksiyalarini  bog‘lovchi  yordamchi  chiziqlar  va  tekisliklarni  chegaralovchi 
chiziqlar  ham  standartga  muvofiq  tasvirlanmasliklari  mumkin  (2.2-rasm,  c). 
Bundan  keyin  narsalarning  chizmasi  chizilganda,  ularning  proyeksiyalarini 

---

80 
 
bog‘lovchi  chiziqlar  tushirib  qoldiriladi.  Lekin  proyeksiyalar  chizilayotganda 
ularni  bog‘lovchi  chiziqlar  bor  deb  faraz  qilinadi.  Lekin  proyeksiyalarni  har  xil 
joyda tasvirlashga yo‘l qo‘ymaydi (2.2-rasm, d). 
2.2-rasmdagi 
detalning  proyeksiyalariga  e’tibor  berilsa,  gorizontal 
proyeksiyasida 
detalning 
o‘rtasidagi  silindrik  teshik  aylana,  V  da 
ko‘rinmayotganligi  uchun  u  ko‘rinmas  kontur  shtrix  chiziqda  chizilgan.  Bunday 
keyin chizmada detalning ko‘rinmaydigan elementlari shtrix chiziqda tasvirlanadi.