Chizmachilik

Oddiy  qirqim.  Detalning  ichki  tuzilishini  bitta  tekislik  orqali  ko‘rsatish 
mumkin bo‘lsa, bunday qirqim oddiy hisoblanadi.  5.1-rasm da oddiy qirqim hosil 
qilish ko‘rsatilgan bo‘lib, P||V bo‘lgani uchun u frontal qirqim deyiladi.  
     
 
                           5.3-rasm                                                   5.4-rasm 
Qirqim  detalning  chapdan  ko‘rinishida  bajarilsa,  profil  qirqim  deyiladi  (5.3-
rasm). Kesuvchi tekislik  H proyeksiyalar tekisligiga parallel o‘tkazilsa, gorizontal 
qirqim  hosil  bo‘ladi  (5.4-rasm).  Kesivchi  tekislik  proyeksiyalar  tekisliklaridan 
biriga, masalan, H ga qiya o‘tkazilsa, qiya qirqim hosil bo‘ladi  (5.5-rasm). 
Simmitriya 
o‘qiga  ega  bo‘lgan  detallarning  chizmalarida  qirqim 
ta’svirlanmoqchi bo‘lsa, ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirib 
tasvirlash mumkin (5.6-rasm). Ularni chizmada shtrix-punktir chiziq ajratib turadi. 
Shuningdek , detalning  ko‘rinishi bilan qirqimni, butun detalni emas, balki uning 

---

92 
 
bir  qismini,  agar  bu  qism  aylanish  sirti  bo‘lsa,  simmitrya  o‘qi  orqali  ajratishga 
ruxsat etiladi (5.7-rasm). 
 5.5-rasm 
 
             
 
                     5.6-rasm                                                 5.7-rasm 
Asosiy ko‘rinishda detal ko‘rinishining yarmi bilan qirqimning yarmi qo‘shib 
tasvirlangan bo‘lsa, chapdan ko‘rinishda ikkita  qirqim A-A va B-B larning  yarmini 
birlashtirib  tasvirlash  ham  mumkin  (5.8-rasm).  Bunday  hollarda  ham  ikkala 
qirqimni simmetriya o‘q chiziq – shtrix-punktir chiziq ajratadi.  
  5.8-rasm 

---

93 
 
      
         
 
                                         5.9-rasm                                             5.10-rasm 
Detalning  ba’zi  elementlari  ko‘rinishning  yarmi  bilan  qirqimning  yarmini 
qo‘shib  tasvirlashga  imkon  bermaydi  yoki  halaqit  qiladi.  Bunday  paytlarda 
ko‘rinishning qismini qirqimning qismi bilan birlashtirib tasvirlashga to‘g‘ri keladi 
va ular to‘lqinsimon chiziq bilan ajratib ko‘rsatiladi (5.9-rasm, a va b).  Bu yerda 
birinchi holatda tashqi qirra saqlangan bo‘lsa, ikkinchi vaziyatda ichki qirra ochib 
ko‘rsatildi. Har ikkala holda ham ko‘rinish yoki qirqimning qisimlari qanchaligiga 
ahamiyat berilmaydi. 
Bunday    qirqimlar  ko‘rinishning  qismini  qirqimning  qismi  bilan  birlashtirib 
tasvirlangan  deyiladi  (5.10-rasm).  Ba’zi  hollarda  ko‘rinishning  qismi  bilan 
qirqimning qismini 5.11-rasm dagi kabi tasvirlashga to‘g‘ri keladi. Detalning biror 
qismidagi  o‘yiq,  teshik  kabi  joylarni  aniqlash  maqsadida  mahalliy  qirqim 
qo‘llaniladi (5.12-rasm). Mahalliy qirqim ingichka tutash to‘lqinsimon chiziq bilan 
chegaralanib, tasvirning biror chizig‘i bilan qo‘shilib qolmasligi zarur (5.11-rasm 
va 5.12-rasmlar ).  
                 
 
              5.11-rasm                                       5.12-rasm 

---

94