Chizmachilik

Simmetrik  ko‘rinishlarni  qisman  tasvirlash.  Chizma  qog‘ozi  yuzasini 
tejash yoki ishni tez bajarish uchun ba’zida alohida ko‘rinishlarni to‘liq bo‘lmagan 
holatda chizishga ruxsat etiladi. Ko‘rinishning yarmini tasvirlash (4.6-rasm, a), bir 
qismini  sindirib  tasvirlash  (4.6-rasm,  b,  4.7-rasm,  4.8-rasm),  uzib  tasvirlash  (4.8-
rasm, 4.11-rasm, 4.12-rasm) mumkin.  
Ko‘rinishni  sindirib  ko‘rsatish  odatda  simmetriya  o‘qiga  ega  detallarda 
qo‘llaniladi  (4.6-rasm,  a  va  4.7-rasm).  Shuningdek,  buyumning  boshqa 
ko‘rinishida  tushunarli  bo‘lgan  geometrik  jismni  ham  sindirib  tasvirlash  mumkin 
(4.8-rasm). 
Chizma 
formatini 
katta 
olmaslik 
yoki 
masshtabni 
o‘ta 
kichiklashtirmaslik  maqsadida  ham  gorizontal  simmetriya  o‘qiga  ega  bo‘lgan 
buyumning  ustdan  ko‘rinishi  to‘liq  chizilmagan.  Tasvir  chegarasi  bu  holatda 
simmetriya  o‘qi  (4.6-rasm,  a)  yoki  sinish  chizig‘i  (4.6-rasm,  b)  bo‘lishi  mumkin. 
4.7-rasmda  sinish  chizig‘i  chapdan  ko‘rinishda  bajarilgan  bo‘lib,  unda  o‘lcham 
chizig‘i simmetriya o‘qidan biroz o‘tkazib qo‘yiladi. 
a) 
       b)
         
 
                                4.6-rasm                                                  4.7-rasm 
4.8-rasmdagi  sharikli  sapfani  chapdan  ko‘rinishida  tasvir  to‘liq  chizilmagan 
bo‘lsada buyum tuzilishi bosh ko‘rinishdan tushunarlidir. 
Agar  sinish  chizig‘i  ingichka  tutash  siniq  chiziq  orqali  chizilsa,  u  holda  bu 
chiziq  butun  ko‘rinish  bo‘ylab  uzilmasdan  chizilishi  kerak.  Tasviri  uzib 
ko‘rsatiladi (4.9-rasm).  

---

86 
 
      
 
4.8-rasm                                 4.9-rasm 
Agar buyum simmetriya o‘qiga uning ko‘rinarli qirrasi ustma-ust tushib qolsa, 
u holda to‘liq bo‘lmagan ko‘rinish sinish chizig‘i orqali chegaralanishi shart (4.10-
rasm). 
Detallarning  ko‘ndalang  kesimi  o‘zgarmas  yoki  biror  qonuniyat  bilan 
o‘zgaruvchan uzun elementlarni (vallar, shpindellar, shatunlar va shunga o‘xshash 
detallar)  chizmalarda  uzib,  qisqartirilgan  holda  ko‘rsatish  mumkin  (4.11-rasm). 
Bunda o‘lcham chizig‘i uzilmasdan to‘la ko‘rsatiladi. 
      
 
                   4.10-rasm                                       4.11-rasm 
4.12-rasmdagi  dastaning  2  ko‘rinishi  ham  uzib  tasvirlangan.  Chizmadan 
ko‘rinib  turibdiki  bosh  ko‘rinishdagi  uzib  ko‘rsatish  biroz  o‘zgacharoq.  Bunday 
holatlarda dastlab buyumni uzmasdan to‘liq tasvirini chizib, keyin uzib tasvirlashni 
tatbiq qilish kerak. So‘ngra buyumning ikkala qismini o‘zaro yaqinlashtirish lozim. 
4.13-rasmda yuqoridagi fikrni to‘ldiruvchi 2 ta variant ko‘rsatilgan. 
Biroq bitta tasvirda bir necha uzib tasvirlashni tadbiq qilishga yo‘l qo‘ymaslik 
kerak.  Chunki  bunda  buyumning  yaqqolligi  yo‘qoladi  va  uni  o‘qish  qiyinlashadi 
(4.14-rasm). 

---

87 
 
      
 
                4.12-rasm                                4.13-rasm 
     4.14-rasm