Chizmachilik

Arxitekturaviy  geometrik  naqsh  yasash.  Arxitekturaviy  naqsh  ya’ni, 
girixlarni  Termiz  shahridagi  saroy  devorlariga  XII-asrda  ganchga  o‘yib  ishlangan 
pannolarni sxema ko‘rinishida tahlil qilinadi (15.6, 15.7, 15.8, 15.9-rasmlar). 
Grixlarni  yasashda  uning  bitta  elementi  ajralib  olinadi  va  u  elementi  kalit 
vazifasini  o‘taydi.  Bu  kalitni  aniqlash  uchun  girixli  pannoning  qisqa  tomoni 
kvadratning  bir  tomoni  qilib  olinadi  va  uzun  tomoniga  qo‘yib  asosiy  kvadrat 
yasaladi.  Ushbu  kvadrat  to‘rt  qismga  bo‘linadi  va  uning  bir  bo‘lagi  yana  to‘rt 

---

74 
 
qismga  bo‘linib  nim  chorak  kvadrat  hosil  qilinadi.  Ana  shu  nim  chorak  kvadrat 
ABCD ichida kalit yotadi (15.6-rasm, a, b, c). 
Kalit  elementi  to‘rlar  yordamida  aniqlanadi  (15.6-rasm,  a)  yoki  kvadrat 
dioganallari o‘tkazilib, dioganalning yarmisiga teng yoylar chiziladi va 1 nuqtalar 
aniqlanadi.  1  nuqtalar  o‘zaro  O  nuqta  orqali  o‘tuvchi  qilib  shtrix  chiziqda 
tutashtiriladi  (15.6-rasm,  b).  Girix  murakkabroq  bo‘lsa,  uning  kalitini  toppish 
uchun asosiy kvadratning to‘rtdan bir qismidan foydalaniladi (15.6-rasm, c). ushbu 
kvadratning  dioganallari  o‘tkazilib  O  nuqta  aniqlanadi  va  u  orqali  kvadrat 
tomonlariga  urinadigan  aylana  chiziladi.  Aylana  bilan  kvadrat  dioganallari 
kesishayotgan  1  nuqtalardan  o‘tadigan  yoylar  kvadrat  burchaklaridan  chiziladi  va 
ular o‘zaro kesishib 2 nuqtalarni hosil qiladi. 2 nuqtalar  B, D, E, F nuqtalar bilan 
tutashtiriladi.  Shunda  girix  elementi  aniqlanadai.  1  nuqtalardan  gorizontal  va 
vertical chiziqlar chizib girix kaliti ABCD kvadrat ichida aniqlanadi (15.6-rasm, c). 
To‘rli  kvadrat  ichida  chizilgan  bitta  elementning  (15.7-rasm,  a)  ko‘p  marta 
takrorlanishi natijasida hosil bo‘lgan girixli panno 15.7-rasm, b da ko‘rsatilgan. 
Girix  elementi  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  takrorlash  (15.7-rasm,  b)  yoki  ag‘darib,  ya’ni 
oynada  tasvirlangandek  (15.8-rasm  -rasm,  b)  qilib  takrorlash  orqali  panno  hosil 
qilish mumkin. 15.9-rasm, a da berilgan girix elementi takrorlash yo‘li bilan 15.9-
rasm, b da boshlangan, panno mashq daftaringizdagi kataklar yordamida mustaqil 
davom etdiringlar. 
Bu aytilganlarning, ya’ni geometrik yasashlarda ko‘rib o‘tdik. Endi esa naqsh 
chizishda ulardan  foydalanish  yo‘llarini, ayrimlarini  ko‘rib  chiqamiz. So‘ngra  har 
bir  talaba  o‘zi  ijod  qilgan  naqshlarini  bajaradi. Naqsh  chizishni  o‘rganishni oddiy 
naqshni chizishdan boshlanadi.