Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

503
Chinor
tanob yer qop-qora bo‘lib ketarkan. Agar yo‘lda 
chuqurlik uchrasa, oldindagilar o‘zini chuqurga 
tashlayverarkan, keyindagilar uning ustiga, un­
dan keyin yetib kelganlar yana uning ustiga, ish­
qilib, chuqurni o‘z gavdalari bilan to‘latib, ko‘prik 
hosil qilmaguncha bir-birlarining ustiga tashlay­
verar ekanlar. Bordi-yu, bu chuqur emas, tubsiz 
jarlik bo‘lsa-chi, Yo‘ldoshvoy? Ma’lumki, chumo­
lilardan birontasi buni bilmaydi ham, o‘y lamaydi 
ham. Ular faqat birin-ketin yurish ke rakligini, 
halok bo‘lganda ham birin-ketin halok bo‘lish 
kerakligini biladi. Milliardlar o‘z jasadidan ko‘p-
rik yasaydi, orqadagi milliardlar shu ko‘prikdan 
hech narsa bo‘lmaganday o‘tib ketadi. Men jar­
ga o‘zimni tashlamay orqaga qaytsam-chi, men 
chumoli bo‘lishni istamasam-chi, shunga nima 
deysan?
– Menga qara, dahshat-ku bu! – dedi Yo‘ldosh 
sherigini hozir ko‘rib turgandek tikilib. – ja­
moaviylik to‘g‘risidagi bunday mash’um tasav­
vurni sen kimdan orttirding?
Said yelkasini qisdi:
– Men hech qayerga borganim yo‘q, oralaring­
da yuribman...
– Oramizda yurganing bilan begona ekansan. 
Bundan ham uzoqlashib ketsang, holing nima 
kechadi? O‘ylab ko‘r, ko‘pga kesak otib, ro‘yob­
ga chiqolmaysan, barmog‘ingni tishlab qolasan. 
Jamoaning eng yomoni ham yolg‘izlikdan afzal, 
bilib qo‘y. Muddaong nima, gapir?
– Menga hech nima kerakmas! – dedi Said 
stakandagi aroqni derazadan sepib tashlab. – 
Men odamman, men borman, o‘zimga yarasha 

---

504
Asqad Muxtor
bir dunyoman, ishim, nomim, tuyg‘ularim bor, 
moyday erib, yon-atrofimga singishib ketishni is­
tamayman, – dedi u ko‘kragiga urib, – istayman­
ki, o‘zligimni, o‘z shaхsiyatimni his etsam.
– Bu istaging ashaddiy хudbinlikka ayla nib 
ketibdi! Maydonga chiqib o‘zingni os, hamma 
ko‘rsin! O‘zimga o‘zim хo‘jayinman deb baqir! 
O‘zligingni ko‘rsat! – Yo‘ldosh yo‘lidagi kursini 
oyog‘i bilan taraqlatib surib, shartta chiqib ket­
di. U qorong‘ida turtinib-surinib shoshib borar­
kan, o‘ylari chalkashib ketganidan peshanasini 
ter bosgan edi. Mana, nihoyat Said dilida borini 
tiliga chiqardi. Chindan ham o‘zi bir olam ekan. 
Ammo uning bunday past-u baland o‘ylari borli­
gi Yo‘ldoshning хayoliga ham kelmagan edi. Bir 
chekkasi, Yo‘ldosh uning qaysarligini anglayot­
gandek bo‘lib turibdi. Bu to‘dachilikka, qiyofa­
sizlikka qarshi isyon edi. Ammo unda jamoaga 
bunday qarash qayoqdan paydo bo‘ldi?
Bu vaqt yo‘lkada Aziza ko‘rindi. Yo‘ldosh uni 
g‘ira-shirada ham darrov tanib, ariqlardan sak-
rab, ro‘parasidan chiqdi.
– Aziza, men Saidnikidan chiqib kelyapman.
– Salom.
– Avzoyi buzuq. Siz ham o‘sha yerga ketyap­
sizmi? 
Aziza qarab turdi-da, indamay jo‘nab qol­
di. Yo‘ldoshga bu o‘lganning ustiga tepgandek 
og‘ir botdi. Juda хafa bo‘lib, хiyobonga o‘tib, 
o‘rindiqqa o‘tirdi. Ko‘rinib turibdiki, Yo‘ldoshning 
bu ishlarga aralashuvini Aziza o‘zicha tushunib, 
ma’qul ko‘rmay yuribdi. Saidning o‘zgarib qolishi­
da Yo‘ldoshning qo‘li bor deb o‘ylasa ham ajab 

---

505
Chinor
emas. Aslida-ku, Saidning daf bo‘lishi Yo‘ldosh­
ga bir omad, chunki Aziza uning izidan ergashib 
ketmaydi albatta, qoladi. Ammo Yo‘ldoshning 
ko‘ng lida bunday reja yo‘q. Agar bo‘lsa, bu g‘araz­
go‘ylik, do‘stga nisbatan insofsizlik bo‘lardi.
Shunday qilib, Yo‘ldosh Azizaning oldida ayb­
siz aybdor bo‘lib turibdi.
Oradan sal vaqt o‘tmay qayrag‘och tagidan 
tanish ovoz eshitildi. Yo‘ldosh Said bilan Azi­
zani ovozlaridan tanib, mushkul ahvolda qoldi: 
turib ketay desa, ularga yana ko‘ringisi kelmas­
di, indamay o‘tiraveray desa gaplariga beiхti-
yor quloq solishga to‘g‘ri keladi. Shu o‘ylar bilan 
bir qarorga kelolmay, ancha o‘tirib qoldi. Narigi 
o‘rindiqdagilarning tovushi oqshom sukunatida 
baralla eshitilardi. Azizaning qumri kukusi sin-
gari ko‘krakdan chiqqan shirali ovozi «Seni olib 
qolishga o‘zimning ku chim yetadi, birovlar ara-
lashmasin», degandek ishonchli, dam past, dam 
baland, ehtirosli eshitilar edi.
– Men sevgimdan uyalmayman, Saidjon aka, 
o‘tinaman, qoling. Meni bilmaydi deysizmi, ko‘rib-
bilib turibman – tengi yo‘q usta mutaхassissiz. 
Qani endi men ham shunday bo‘lsam. Siz qilgan 
ishni hamma ham qilolmaydi. Biroq...
– Siz хato tushunibsiz, popuk... – Saidning 
yo‘g‘on ovozi eshitildi. (Ularning gaplashib o‘tir­
gani mayli-yu, mana shunaqa «popuk-mopugi» 
yuragidan o‘tib ketadi Yo‘ldoshning.) – Хato tu-
shunibsiz. Men o‘zimni o‘ylayotganim yo‘q. Aхir 
odamlarni bir yerga jamlab, keyin barobar taqsim 
qilib, o‘rtamiyona bir narsa hosil qilib bo‘lmaydi. 
Jamoa bir kaft mayiz emas. Unda odamlar bor, 

---