Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

469
Chinor
keldim. Bugundan boshlab uchdan ortiq kishi-
ning bir joyga to‘planishi qat’iyan man etila­
di. Hozir tarqalinglar va bundan buyon bunday 
to‘planishni qonunga хilof deb hisoblaymiz.
Namozхonlar kigiz ustida paypoqchan tikka 
turardilar, shuning uchun derazalar to‘silib, uy 
qorong‘i bo‘lib qolgan edi. Qorong‘idan mulla Ab­
dulahadning ovozi chiqdi.
– Janob Gvozdikov, biz bu yerga toat-ibodat 
uchun to‘planamiz, хolos. Har gal kelib quloq so-
lishingiz mumkin...
Gvozdikovning mo‘ylovi uchdi:
– Vazirning buyrug‘i qonun! Mulla, sizga alohi­
da gap bor, sizlar tarqalinglar! – Boshqalar chiqib 
ketgach, Gvozdikov qorini qo‘ltiqlab oldi: – Gap 
bunday, mulla, siz anov imonsiz cholnikiga qat­
nab yurganmishsiz. Ehtiyot bo‘ling, yaхshilikcha 
maslahat beraman. Besh kunlik muddatingiz 
qolibdi. Agar qonun-qoidani buzadigan bo‘lsan­
giz, yana rosa shuncha va’da qilaman, – u qo‘lqo­
pini yechib, uch barmog‘ini Abdulahad qorining 
burni tagiga olib kelib ko‘rsatdi, – Yana, bosh­
qatdan shuncha, – deb ko‘ziga ma’noli qaradi. – 
Ayniqsa, mana bu so‘nggi buyruq – qat’iy, bilib 
qo‘ying. – Gvozdikov shartta burilib, gurs-gurs 
yurib chiqib ketdi. U turgan joyda halqob bo‘lib 
iflos qor suvi qoldi.
Uch kundan keyin, ertalab, mulla Abdula­
had derazaning taqillashidan uyg‘ondi. Deraza­
ni guldor qirov qoplagan edi, kim taqillatganini 
ko‘rolmadi. Eshikni ochsa – Matvey. Rangi oqarib 
ketibdi, undan uzr so‘ragandek ming‘illadi:
– Na chora... Shunday bo‘lishi kerak ekan 
shekillida... Katta-kichik deb o‘tirmas ekan... As­

---

470
Asqad Muxtor
tapovo bekatida. – Matvey yana allanimalar deb 
po‘ng‘illaganicha nari ketdi. Mulla Abdulahad 
bu orada apil-tapil kiyinib bo‘lgan edi, telpagini 
bostirib kiyib, choponini hilpiratgancha yugurdi, 
badanini sovuq ter bosgan, ko‘kragi ochiq, izg‘irin 
sovuqni sezmas edi.
Хabarning butun dahshatini Tulada poyezdga 
chiqib o‘tirganidagina idrok etdi: «Tolstoy o‘lgan! 
Lev Nikolayevich yo‘q...» Ko‘z o‘ngi qorong‘ilashdi. 
Vagonlarda ham, perronlarda ham odam tirband, 
lekin shov-shuv yo‘q, ibodat paytidagidek. Mulla 
Abdulahad buni endi payqadi. Nahotki hamma 
Astapovoga ketayotgan bo‘lsa? U yerga hamma 
sig‘adimi, Peterburg bor, Moskva bor, hammasi 
Astapovoga sig‘adimi? Tolstoy o‘zi qanday sig‘di 
ekan? Uni olib ketishmasmikan? Mamlakat 
bo‘ylab, jahon bo‘ylab yelkalarida ko‘tarib olib 
ketishmasmikan?
Mulla Abdulahadni qandaydir alam, хo‘rlik 
ezar edi. Tolstoyning jonsiz jasadini ko‘z oldiga 
keltirishga qo‘rqadi. Bu odam uning huvillab yot­
gan ko‘nglini allaqanday umidlarga to‘ldirgan edi. 
U hali bilmaydi: yaхshi ko‘rarmidi bu odamni yoki 
yo‘qmi? Faqat bir narsani sezardi, bu odam ham­
ma vaqt qandaydir buyuk narsalar bilan bog‘liq 
edi: bashariyat bilan, o‘lim, dahshat, baхt, inqi­
lob bilan, taqdir, inson qadri bilan, hayot bilan, 
хudo bilan... Endi bo‘lsa... Endi nima bo‘ladi?
Vagonda kimdir yig‘lar, kimdir uh tortardi, 
onda-sonda jandarmlar ham ko‘rinib qolar edi. 
Lekin mulla Abdulahadning o‘ylarini hech nima 
chalg‘itolmadi. Alam qiladi, alam! Bir umr qabih-
likka qarshi kurashib shunday buyuk zot yana 
shu qabihlik qurshovida o‘lib ketsa...

---

471
Chinor
Tushdan keyin poyezd Astapovoga yetmasdan 
to‘хtadi. Hamma tap-tap o‘zini tashlab yugura 
boshladi. Oldinda ham poyezd turar edi. Mul­
la Abdulahad eshikdan turib faqat ikki rangni 
ko‘rdi: oq-u qora. Oppoq qorda tumonat odam 
qop-qora bulutdek siljib borardi. Qandaydir bir 
to‘da mulla Abdulahadni ham oyog‘ini yerga te­
gizmay, surib olib ketdi. Tizzadan qor kechib, 
yalang‘och daraхtlar orasidan o‘tdilar, cho‘yan 
panjaradan sakradilar.
Bekat binosi uzoqdan ko‘ringanda olomon 
taqa-taq to‘xtab qoldi. Mulla Abdulahad oyog‘iga 
kavush-mahsi kiygani foyda qildi, chipta kavush­
liklar allaqachon yerga botib qolib ketgan edi. U 
bo‘lsa olomonni yorib oldinga o‘tib oldi. Bir joyga 
borib jandarmning keng yelkasiga taqaldi. Ular 
bu yerda ko‘p edi, o‘nlab, yuzlab... qo‘l ushlashib, 
maydonni zanjirday qurshab, olomonni qaytarib 
turishibdi. Olomon zo‘r beradi, zanjir uzilay-uzi-
lay deydi. Lekin nariroqda nayzasini o‘qtalgan­
lar ham turardi. Odamlar baqira boshlashdi. 
Kimlarningdir oyoqlari muzlab yiqilib qolgan, 
oyoq ostida bola-chaqa, хotin-хalaj chinqirar edi. 
Norozilik orta bordi, orqada kimdir jandarmni 
haqorat qildi, kimdir muzlab qotgan ot tezagi bi­
lan birining basharasiga tushirdi.
Shu vaqt «zanjir»ning yonginasida turgan mul­
la Abdulahad o‘ng yelkasida kimningdir qo‘lini 
sezdi. O‘girilib qarasa – Gvozdikov.
– Va’dani bajarishga to‘g‘ri keladi, mulla... – 
dedi qo‘lini uning yelkasidan olmasdan. Bu «qa­
moqqa olindingiz» degan ishora edi.
Mulla Abdulahadning qop-qora soqoliga qay­
noq yosh yumalab tushdi. Qahraton buning qan­

---