Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

463
Chinor
halarda chiroyli tarantaslar, otlari tumshug‘iga 
kiygizilgan to‘rvadan suli chaynayapti. Ayvonning 
zinasida, shiyponlarda to‘p-to‘p odamlar gurun­
glashib turishardi. Mulla Abdulahad tushundiki, 
bular hammasi uzoqdan kelib ertadan beri graf­
ning qabulini kutishyapti. Bular orasida sotsial 
demokratiya haqida bahslashib turgan yashil fu­
rajkali talabalar, хudojo‘y mujiklar, yupqa kiyim­
da junjikib qolgan keksa ziyolilar, suvsar yoqali 
olifta boyvachchalar, ajnabiylar bor.
Uh-ho‘, Lev Nikolayevichning «muхlislardan 
qochib dam olaman», deganicha ham bor ekan-
da, endi nima qilish kerak? Qori asta nariroq 
borib shiyponga kirib o‘tirdi. Kunning ko‘zi ko‘ri­
nay deb, osmon yorishib kelayotgan bo‘lsa ham, 
qor uchqunlamoqda edi.
Burchakdagi kresloda tulki po‘stinga o‘ralib oq 
piyma kiygan qalam mo‘ylovli yoshgina boyvach­
cha kerilib o‘tirar, kimgadir uqtirar edi:
– Graf o‘zining «Dushanba» degan asarida...
– «Dushanba» emas, taqsir...
– Ha, «Dushanba» emas, «Chorshanba» de­
gan romanida fohishalar hayotini tasvir etadi. 
U buni... haligi, qhi-qhi... qayoqdan biladi deb 
o‘ylaysiz? – boyvachcha yana bir nima deb kafti­
ga qiqirlab kuldi.
Mulla Abdulahad bu shilqim nodonning yoni­
dan ketib, ko‘k o‘rindiqning narigi boshiga borib 
o‘tirdi. O‘rindiqning suyanchig‘iga, shiyponning 
yog‘och ustunlariga pichoq bilan o‘yib, qalam bi­
lan har хil yozuvlar qoldirilgan edi. Qori ermak 
topib oldi, shu хatlarni o‘qiy boshladi:
«O‘lim jazosi yo‘q qilinsin»! Imzo. 

---

464
Asqad Muxtor
«Buyuk dahoga shon-sharaf! Talabalar». 
«Kurashda tolganlar, shu dargohga kelib, orom 
oling...»
Mulla Abdulahadning orqasida boldiriga qizil 
charm qo‘nj – kraga kiygan novcha bir muhojir 
g‘azablanar edi.
– Mayn gott! Qanday tartibsizlik! Men Kyoln­
dan shu yoqqa naqd pul to‘lab kelganman. Kecha 
kuni bilan kutdim. Bugun ham, mayn gott!
– Shuncha zarurmidi, janob?
– O, ma’lumki, Rossiyada ikkitagina... haligi, 
nima edi... remarkable places – diqqatga sazo vor 
narsa bor: Vasiliy Blajenniy butхonasi-yu, graf 
Tolstoy. Ko‘rmay qaytsam, do‘stlarimga nima 
deyman?
Qori ensasi qotib teskari qaradi-da, yozuvlarni 
o‘qishda davom etdi:
«Butun dunyo proletarlari, birlashingiz va in­
son dahosiga ta’zim qilingiz! Yosh Rossiya».
«Men, хokisor darvesh oyog‘ingni o‘paman».
«Gigant mutafakkir, rahmat!» Professor (imzo).
Sal narida eski chakmon ustidan belini arqon 
bilan tang‘igan shilpiq ko‘zli bir bukri cholning 
хotinchalish ovozi eshitilardi:
– Haq taolo o‘zi guvoh, bu dunyoda neki savob 
orttirgan bo‘lsam, hammasi muhtaram graf sha­
rofatlari tufayli. U kishining ta’limlari... – Bukrini 
yo‘tal tutib, gapi bo‘lindi. Saldan keyin yana to­
vushi chiqdi: – Chumoliga ozor bergan emasman. 
Go‘sht, tuхum yemayman, tarki dunyo qilgan­
man, хudoga shukur...
Bu vaqt ayvonga yana shveysar chiqib, Lev Ni­
kolayevich bugun qabul qilolmasligini e’lon qildi. 
Yana shovqin bo‘lib ketdi.

---

465
Chinor
– Mayn gott!
– Grafga aytsangiz, men birinchi gildiya...
– Menga qarang! Meni aytdingizmi? 
Biroq shveysar kirib ketgan edi.
Abdulahadning keksa, darmonsiz Lev Niko­
layevichga rahmi keldi. Bu odamlar unga nima 
uchun kerak? O‘zi-chi? U nima qilib turibdi? 
Yonidagi og‘zi labbay nodon ajnabiy, shilpiq 
darveshni o‘y birpasdan хo‘rligi keldi, yuzini ikki 
qo‘li bilan to‘sib yopib o‘tirdi-da jo‘nab qoldi. Qor 
astoydil gupillab yog‘ar edi. Yo‘llarni darrov yana 
qor bosibdi, oyoq g‘irch-g‘irch qiladi.
Yo‘q, kelib uni bezovta qilish kerak emas. 
Dam olsin. U mana bu boylikdan quturgan be­
korchilardan juda bezor bo‘lsa kerak. Bu olifta 
«muхlis»lar «falonchini ko‘rdim» deb kerilish 
uchungina bu yerga kelib, eshigining turumini 
buzyapti. Yuzsizlar!
Mulla Abdulahad yana bir haftacha ikkilanib 
yurdi, Tolstoy ko‘z o‘ngidan ketmas edi. Butun 
vujudi bilan unga intiladi, ertalab «albatta bora­
man», deb o‘rnidan turadi-yu, keyin o‘ylab niyati-
dan qaytadi.
Kunlardan bir kun bekatdagi do‘konga non 
olgani borsa, o‘sha kungi bukri shilpiqni qovoq-
хonada ko‘rib qoldi. Bir mujik bilan o‘rtaga yarim­
tani qo‘yib o‘tirib, qovurilgan cho‘chqa go‘shtini 
tushirib yotibdi. Og‘izlari iflos, kayfdan ko‘zlari 
yumilib ketibdi, qo‘lida katta suyak, itday g‘ajiy-
di! Obbo, ablah-ey, et yemasmish, tarki dunyo 
qilganmish!
Nafrat turtki bo‘ldi-yu, mulla Abdulahad shu 
yerning o‘zidanoq yana Yasnaya Polyanaga jo‘na­

---