Buyuruvchining farmoni va taqiqiga e’tirozsiz bo’ysunish hamda uni buyurilganidek bajarish

Ja’fariy mazhabi

Ja’fariymazhabi shia yo’nalishidagi diniy-huquqiy tizimga kirib, 12 imomga e’tiqod qiluvchi imomiylarning asosiy oqimidir. Imomiylar 6-imom Ja’far as-Sodiq(vafoti 765 yil)ni shialik fiqh tizimining asoschisi deb biladilar. Aslida bu tizim bir qator mujtahid va ilohiyotchilar tomonidan IX-X asrlardan ijtihod qilingan bo’lib, bunda imom Ja’farning deyarli roli bo’lmagan, undan fiqh va ilohiyotga oid hech qanday asar qolmagan. Shunga qaramay, shialik diniy-huquq majmuasi hozirgacha ham ja’fariya, deb nomlanadi. Ja’fariya XVI asr boshlarida Eron hukmron diniy –huquq tizimiga aylangan. Eron va Iroqdagi shialar o’rtasida bu mazhab hozirda ham kuchli ta’sirga ega.

Xorijiylar

“Xaraja”-“fe’lidan chiqmoq” mazmunida bo’lib, “xorijiylar ajralib chiqqanlar”, “isyonchilar” ma’nosida keladi. Islomdagi lik diniy-siyosiy oqim hisoblanib, xalifa Ali ibn Abu Tolib va Muoviya tarafdorlari bilan xalifalikda hukmronlik uchun kurash ketayotgan bir davrda vujudga keldi. Siffin yaqinida 657 yili xalifa Ali Muoviya tarafdorlari (umaviylar) bilan muzokaralar olib borishga ko’nishi va uni haqiqiy vorislik huquqiga ega deb hisoblagan tarafdorlarning o’rtasida norozilik tug’dirgan. Qo’shinning bir qismi(12 ming kishi) xalifa Alini kelishuvchilikda ayblab, undan ajralib Kufadan Harura degan qishloqqa ketadilar. Shuning uchun ba’zi ilk manbalarda ular haruriylar, deb ham yuritiladi.

Yo’nalish ta’limoti:xalifa diniy jamoa tomonidan saylanadi va unga bo’ysunadi, har qanday taqvodor musulmon (hatto qul yoki habash bo’lsa ham) xalifa bo’lib saylanishi mumkin, agar xalifa jamoa manfaatlarini himoya qilmasa, vazifasidan bo’shatiladi va hatto qalt qilinadi. E’tiqod amaliy faoliyat bilan mustahkamlanishi lozim. E’tiqodsiz va gunohkor kishilarni jazolashda murjiiylar tarafdorlari(jazo muddatini kechiktirish)ga qarshi turganlar.