Банкларда молиявий ҳисоб

64. Қимматли қоғозлар бўйича тижорат операцияларини амалга ошириш ва ҳисобга олиш (олди-сотди қимматли қоғозлари, инвестиция, 10700, фоизли даромадлар).
Qimmatli qogʻozlar oldi-sotdisi hisobvaraqlari boʻyicha koʻrilishi mumkin
boʻlgan zararlarni qoplash zaxirasi umumiy asosda belgilanadi. Bu shuni anglatadiki,
bozor narxini xarid narxi bilan taqqoslash qimmatli qogʻozlarning har bir turi
boʻyicha (alohida har bir qimmatli qogʻoz boʻyicha emas) amalga oshiriladi, shundan
soʻng koʻrilishi mumkin boʻlgan zararlarni qoplashning umumiy zaxirasini barpo
etish uchun jamlanadi.
Qimmatli qogʻozlarni sotishda yoki qisqa muddatli qarz majburiyatlar toʻlovini
amalga oshirishda quyidagi buxgalteriya yozuvi bajariladi:
Debet: 10101-“Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” yoki 20200-
“Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvaragʻi – sotish bahosiga;
Kredit: 10700-“Oldi-sotdi qimmatli qogʻozlari” hisobvaragʻi – balans
qiymati
Agar bankning qimmatli qogʻozlarga nisbatan operatsiyalari mazmuni
oʻzgarsa, 15900 hisobvaragʻiga oʻtkazilishi mumkin. Bunda operatsiyalar mazmuni
foiz stavkasi hamda bozor narxi, moliyalash shartlari va manbalarining oʻzgarishi
oqibatida oʻzgaradi hamda xarid va bozor qiymatlarining eng kami boʻyicha amalga
oshiriladi. Yuqorida qayd etilgan qiymatlarning eng kami oʻtkazilgan qimmatli
qogʻoz uchun yangi balans qiymati boʻladi.
65. Қимматли қоғозлар бўйича инвестиция операцияларини ҳисобга олиш (Сўндириш муддатигача сақланадиган, инвестиция, 15900, фоизли даромадлар, дивиденд).
15900-“Soʻndirish muddatigacha saqlanadigan qarz qimmatli qogʻozlarga
qilingan investitsiyalar” «Investitsiyalar» hisobvaraqlarida bank tomonidan
investitsiya maqsadlariga uzoq muddatli asosda sotib olingan qimmatli qogʻozlarning
hisobi yuritiladi. Uzoq muddatli obligatsiyalar va boshqa uzoq muddatli qarz
majburiyatlari odatda ularning toʻlov muddati kelgunga qadar bankning foizli
daromadining doimiy oqimi bilan ta'minlash uchun hisobvaraqlarida hisobda turadi.
Sotib olingan qimmatli qogʻozlar xarid qiymati boʻyicha hisobga olinadi, unga
ularni xarid qilish bilan bogʻliq barcha xarajatlar (brokerlik va birja vositasi haqi va
h.k.) shu jumladan, koʻzda tutilmagan xarajatlar kiritiladi va quyidagi buxgalteriya
hisobi yozuvi amalga oshiriladi:
Debet: 15900-“Soʻndirish muddatigacha saqlanadigan qarz qimmatli
qogʻozlarga qilingan investitsiyalar” hisobvaragʻi;
Kredit: 10101-“Amaliyot (operatsion) kassadagi naqd pullar” yoki 20200-
“Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvaragʻi.
Aksiyadorlik jamiyatlarining aksiyalariga obuna boʻlishda bank aksiyalar
qiymatining bir qismini toʻlashi mumkin. Aksiyalar qiymati va obuna boʻyicha
kiritiladigan toʻlov summasi oʻrtasidagi farq summasi aniqlanadi va ular quyidagi
buxgalteriya yozuvi bilan rasmiylashtiriladi:
Debet: 15913-«Korxonalarning qarz qimmatli qogʻozlari» hisobvaragʻi –
aksiyalar narxi;
Kredit: 20200-“Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” – toʻlov
summasi va 29826-“Aksiyalar uchun obuna mablagʻini – xususiy kapitalni toʻlash” –
obuna paytidagi aksiya narxi hamda obuna toʻlovi farqi sifatida hisobga olinadi.
Agar qarz majburiyati diskont yoki mukofot bilan sotib olinsa, diskont yoki
mukofot xarid qilish sanasida roʻyxatga olinmaydi. Biroq diskont yoki mukofot
summasi toʻgʻri chiziqli usul boʻyicha qarz majburiyatining muomalada boʻlishi
muddati davomida amortizatsiya qilinadi. Muomala muddatining soʻngida qarz
majburiyatlariga qilingan investitsiyalarning balans qiymati qarz majburiyatining
nominal qiymatiga teng boʻlishi lozim.