Bajardi: Toshtemirov Suhrob Shokirovich 2-kurs talabasi Ilmiy rahbar

ikkinchi tomondan, ish beruvchilarni qulay mehnat va unga xaq to’lash sharoitlarini yaratish hamda saqlab turishga undaydi.

Mehnat bozori unda vujudga kelayotgan ishchi kuchi oqimlarini tartibga soladi.Bu oqimlar to’rtta asosiy yo’nalish bo’yicha yuzaga keladi: (1.1-rasm).
Birinchisi-Ish bilan bandlarning ishini yo`qotish natijasida ishsizlar safiga o`tish orqali yuz beradi.
Ikkinchisi-ishsizlarni ishga joylashtirish va shu tariqa ularning ish bilan bandlar tarkibiga o’tishi.
Uchinchisi-ish izlashni to’xtatish, ya’ni mehnat bozoridan chiqib ketish va iqtisodiy faol aholidan iqtisodiy nofaol aholiga o’tish.
To`rtinchisi-ilgari ishlamagan yoki xech qachon ish qidirmaganlarning ish qidirishi va ishga joylashishi, shu tariqa ularning iqtisodiy faol aholi toifasiga kirishishi.

1.1-rasm.Mehnat bozori ishchi kuchi oqimini tartibga solish yo`nalishlari.<sup>3</sup>
Iqtisodiyot fanida mehnat bozori toʼgʼrisidagi taʼlimotning nazariy poydevori klassik maktab vakillari tomonidan qoʼyilgan. Bu yoʼnalish asoschilaridan A. Smit va D. Rikardo oʼz asarlarida,mehnat bozori va aholi bandligini tartibga solish bo`yicha o`z nazariy qarashlari bilan boshqa maktab vakillaridan ajralib turadi.
Mehnat bozori va aholi bandligi muammolarining tadqiq qilishning nazariy asoslaridan ma’lumki, A.Smit va D.Rikardolar,mehnat bozorini tartibga solish jarayonlari yuzasidan ular shunday fikr bildirishgan, “talab va taklifning o’z-o’zidan tartiblashi yuz berib, mehnat bozori davlatning aralashuviga zaruriyat sezmaydi”.<sup>4</sup>
Ulardi fikricha mehnat bozorini tartibga solish jarayoni davlat aralashuvidan holi bo`lishi va mehnat bozorida talab va taklif orqali tartibga solish jarayoni yuz beradi va davlatni aralashuviga zarurat qolmaydi,degan fikr bildirishgan.
Mehnat bozorini tartibga solish jarayonlarini asoslash uchun A.Pigu tomonidan ilgari surilgan qoidalar muhim ahamiyatga egadir. Uning fikriga koʼra, mehnat bozorida mukammal boʼlmagan raqobat amal qiladi, bu esa mehnat bahosining(ish xaqi) oshishiga olib keladi. Shuning uchun ish beruvchiga mahsulot ishlab chiqarish qiymatini oshirishga qodir boʼlgan malakali mutaxassisga yuqori ish haqi toʼlash foydaliroqdir.A.Piguni ish haqini yalpi qisqartirish ish bilan bandlikni ragʼbatlantirishi mumkin degan nuqtai nazari alohida axamiyat kasb etadi.⁵
Iqtisodiy nazariyaning neoklassik yo`nalishi tarafdorlari mehnat bozorini tartibga solish mexanizmi mavjudligini rad qiladilar. Lakin gular shilingi tartibga solish, baʼzan esa talab va taklif nisbatini tartibga solish mumkin, deb hisoblaydilar. Ularning fikriga ko`ra, ish haqi mehnat bozorini tartibga solishning asosiy vositasi hisoblanadi. Mehnat bozorini tartibga solishda neoklassiklar tavsiyalari, xususan, ish haqi stavkasi va ish vaqtini bir necha xodimlar o`rtasida bo`lish, qisqartirilgan ish kunidan foydalanish kabi tavsiyalari, ayniqsa, ko`p qo`llanadi. Chunki mazkur chora-tadbirlar noqulay konʼyuktura saqlanib turgan sharoitda ham ishsizlikni kamaytirishga olib keladi.
G’arb iqtisodiy nazariyalariga ko’ra (neoklassik yondashuv) .Zamonaviy mehnat bozori amal qilishi tahliliga to’rtta asosiy kontseptual yondashuvni ajratib ko’rsatishgan. Birinchi kontseptsiya asosida klassik siyosiy iqtisod nazariyalari yotadi.Bu kontseptsiya tarafdorlari fikricha, “mehnat bozori, boshqa bozorlar kabi, narxlar muvozanati asosida faoliyat ko’rsatadi, ya’ni asosiy bozor regulyatori bo’lib narx – bu yerda ishchi kuchi narxi (ish haqi) xizmat qiladi”. Ularning fikricha, aynan ish haqi yordamida, ishchi kuchiga talab va uning taklifi tartibga solib turiladi, ularning muvozanati saqlab turiladi⁶.