B. R. Nazarov oliy geodeziya

Trilateratsiya usuli. Ushbu usul, triangulyatsiya usulidek, joylarda geodezik tarmoqlar uchburchaklar zanjiri, geodezik to‘rtburchak va markaziy sistema ko‘rinishida yoki uchburchaklarning yaxlit to‘ri ko‘rinishida barpo etish ko‘zda tutiladi, unda barcha tomon­ lar uzunligi o‘lchanadi (burchaklar o‘lchanmaydi). Trilateratsiyada triangulyatsiya kabi, joyda tarmoqni oriyentirlash uchun qator to­ monlari ayrimlarining azimuti aniqlangan bo‘lishi lozim.

Masofa o‘lchash sveto va radiodalnomer texnikasining ta­ komillashishi va aniqligining oshishi sababli trilateratsiya usuli katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda, ayniqsa injenerlik-geodezik ish­ lar amaliyotida.

Quyidagi sabablarga ko‘ra 1–2-klass davlat geodezik to‘rlarini barpo etishda trilateratsiya usuli qo‘llanilmaydi:

1. Masofalarni o‘lchash nazorati yo‘q, bu esa yuqori aniqlik­ dagi geodezik tarmoqlarni barpo etishda to‘g‘ri kelmaydi. Tomon­ lari o‘lchangan uchburchaklarda masofa o‘lchash nazorati umu­ man yo‘qligi sababli uchburchaklarda bitta ham shartli tenglama kelib chiqmaydi; tomonlari o‘lchangan geodezik to‘rtburchaklarda va markaziy sistemalarda esa atigi bittadan shartli tenglama hosil

32

bo‘ladi, xuddi shunday rasmli triangulyatsiyada o‘lchangan bur­ chaklari bilan unda ancha ko‘p mustaqil shartli tenglamalar pay­ do bo‘ladi: geodezik to‘rtburchakda to‘rtta, markaziy sistemada esa undan ham ko‘p.

2. Texnik-iqtisodiy tomondan trilateratsiya usuli triangu­ lyatsiya usuliga yon beradi. Teng sharoitlarda chiziqli o‘lchashda brigadalar shtati va transport xarajatlari, burchak o‘lchashga qara­ ganda bir necha marta ko‘p, chunki punktdan har bir o‘lchanuvchi chiziq oxiriga qaytargich o‘rnatiladi, so‘ngra sveto-dalnomer­ ni boshqa punktlarga ko‘chirganda barcha ishchilarni qaytar­ gichlar bilan boshqa punktga ko‘chirishga to‘g‘ri keladi, burchak o‘lchashlarda bunday ishlar talab etilmaydi.

3. Mos aniqlikda burchak va chiziq o‘lchashda trilateratsi­ ya qatori tarmoqlarida azimut uzatish aniqligi triangulyatsiyaga qaraganda ancha past bo‘ladi.