|
Hududning injenerlik-
geologik sharoitlaming
tavsiji
Shikastlangan hududlarning
turlari
Suv bosishi m u m k in
Suv bosgan
G eo lo g o -lito lo g ik (grunt
sh a ro itlari)
G ru n t sh aro itlari buzulgan
T u p ro q sh a ro iti
T u p ro q sh aro iti buzulgan
G idrogeologik (grunt suvi
rejim i)
Zaxlash
G eom orfologik (relefning
o 'z g a rish i)
Relefi buzulgan
E ndogen geodinam ikali
T exnogen sabablarga ko‘ra
zilziladorligi o ‘zgargan
Ekzogen geodinam ikali
J a rla n ish la r, siljishlar, ab razio n
o ‘zgarishlar va boshqalar
G eo x im ik
G eo x im ik anom aliya
68
16-rasm. Hududning buzulish turlari.
A — akkumulyativ (axlatxona/ar): 1
—
konussimon; 2 — qir-
adirsimon; 3 — sektorli; 4,5 — tekis; 6 — terrasscisimon; 7 —
qo ‘ngirasimon; В — denudasiyali: 1 — о ‘piriq/ar; 2 — cho ‘kim -
lar, egilishlar; 3 — karer makoni.
Hududning quyidagi buzulishlarini qayta tiklash b o ‘yicha
muhandislik tadbirlari (II) a — akkum lyativ tur: 1 — axlatxona-
lam i, shu jum ladan yonayotgan terrikonlami qayta shakllantirish
(2); 3 — terrasalashtirilgan va terrassalashtirilmagan axlatxona
tepaliklarini k o ‘kalamzorlashtirish; b
—
denudasion turda: 1 —
yorug'lik yuzasigacha b o ‘lgan belgiga to ‘kish; 2 — pasaygan
belgilarga tomon tekislash; 3 — suv havzalari hosil qilish; 4 —
uncha ко ‘p bo *.Imagan tekislash ishlari.
Z a h la n g a n h u d u d la rn i o ‘z la s h tiris h d a , h u d u d n i a k -
v ato riy hisobiga kengaytirishda h u d u d n i yuvish usuli k atta
a h am iy at kasb etadi. B und a b ir v a q tn in g o ‘z id a sh am o ld an
h im o y alan ish , suvnin g o ‘zgarishini b o s h q a ris h v a sh u kabi
m a s a la la r h a l e tila d i (a k v a to riy n i v a y e ro sti m a k o n n i
urban izasiy alash ).
III.
6. Hududning
injenerlik tayyorgarligi va uni xatarii
geologik va gidrogeologik hodisalardan muhofaza etish
III.6.1. Hududning injenerlik tayyorgarligi
bo‘yicha tadbirlar
S hahar va qishloq yashash joylari hududini injenerlik
ta y y o rla sh m asa lasi istiq b o ld a q u rilish ra y o n la rin i
shaharsozlik o ‘zlashtirilishigaim koniyat yaratish, qurilish-
larni am alga oshirilishi uchun tjulayroq sharoit va ularni
uzoqroq mavjud boMishini ta ’m inlaslidan, qurilish uchun
havfli b o lg a n fiziko-geologik (k o ‘chishlar, o ‘pirilishlar,
ch o ‘kishlar, suffoziya) gidrologik va gidrogeologik jarayon-
larni oldini olishdan iborat. 0 ‘zbekiston Respublikasining
tabiiy sharoitlariga ko‘ra injenerlik tayorgarliktadbirlarini
quyidagi turlarga b o £lish m um kin:
1. U m um iy, barcha hududga aloqador b o ‘lgan:
— o ‘simliklami o ‘sish davrida yog‘ingarchilikning kam
b o ‘lishi m unosabati bilan ularni su n ’iy sug‘orish;
— kuzgi-qishki va erta bahorgi suv k o ‘payishi, tabiiy
yoki su n ’iy gidrografik tarm oqlarni tartibga solish, qirg‘oq
b o ‘yi a tro fla m i belgilash va obodonlashtirish, zilzilaga
qarshi tadbirlar, vertikal rejalashtirish.
2. Maxsus, ayrim shahar va boshqa turar joy q o ‘rg‘on-
lari hududlariga aloqador b o ‘lgan:
— g ru n t suvlari sathi yuqori boMgan hududlarda uni
pasaytirish;
— siljish, o ‘pirilish va turli vazifadagi suv oqiziluvchi
qirg‘oqlam i buzilishdan himoyalash;
70
— jala yom g‘ir suvlari oqimi va bahorgi suv toshqin-
laridan himoyalash;
— cho’kishga qarshi tadbirlar.
III.6.2. Vertikal rejalashtirish. Drenaj
H ududni vertikal rejalashtirish, o d a td a y e r massasi-
ning nolli balansi bilan tay in lan ish i lozim (jarlarni
to ld iris h , suv bosgan va suv yuvib ketgan joylarga grunt
solish bundan mustasno). Bu tadbir jala suvlarini oqizishda
tuproq eroziyasi yuz berm aydigan tezligini ta ’m inlab be-
rishi kerak. G ru n t hossasiga k o ‘ra yuzasining nishabini
Q M Q 2.07.01-94 ning 59-jadvali b o ‘yicha olish lozim .
(3-jadval).
3 - j a d v a l
G runtlar
Yog‘ingarchilikning yillik miqdoriga ko‘ra
yuzaning nishabi, %
150 gacha
1 5 1 - 3 0 0
301 - 4 5 0
450 va
ko'proq
Loy tuproqli
2 - 5 0
2 - 5 0
3 - 5 0
3 - 5 0
Qumloq
2 - 3 0
1 0 - 3 0
20 - 30
30
Soztuproqli,
mayda qum
2 - 1 0
3 - 1 0
5 - 10
10
11 - tur cho'kishga
ega gmntlar
2 - 1 0
3 - 1 0
5 - 1 0
5 - 1 0
0 ‘simlik o ‘suvchi qatlam ni vaqtincha yig‘ib olib, key-
inchalik ishlatishga asrab q o ‘yish lozim (1 7 -rasm ), (4-
jadval).
71
Do'stlaringiz bilan baham: |
