Shaharning hududiy ft‘sish prinsipial sxemasi: I —
y o ‘ldosh shaharlarning shakllanishl; 2 — bir necha y o ‘na-
lishlarda rivojlanishi; 3 — yagona y o ‘nalishda rivojlanish.
56
gaytira boshladilar. Tokiodan janubroqda qurilgan suzuv-
chi aerodrom bu sohadagi eng m ashhur loyihalardan biri
bo‘ldi. Bu loyiha ustida uchta poMat quyuvchi va o ‘n uchta
kemasozlik kompaniyasi 5 yil mobaynida ish olib bordilar.
Natijada Yapon dengizida uzunligi 1 km ga yaqin va kengligi
121m bo‘lgan dunyoda eng yirik suzuvchi metall konst -
ruksiya hosil b o ‘ldi.
S ahroda sh ah ar barp o etish bo'y icha ulkan tajribaga
ega b o ‘lgan Isroil shaharsozlari ham dengiz saltanatini
o ‘z la s h tiris h n i b o sh la sh g a q a ro r qilishdi. T el-A viv
texnologiya institutining olim lari to m ch i shaklidagi ikki
«nam unaviy» s u n ’iy o ro llar loyihasini ishlab chiqdilar.
G ‘oya m ualliflari yangi yerlarda g o ‘zal ofis binolari,
aeroportlar va dengiz sokinligida qim m atbaho yotoqxona
rayonlari b arpo etish hisobiga qilingan barcha harajatlar
tez o'zini oqlashiga ishontirm oqdalar. Dengizdagi bu vo-
halam i qum dan ajratib olishga qaro r qilingan.
Ajoyib texnik fikr m ahsulini m aterik bilan bir necha
kilom etrli ko‘priklar birlashtiradi, suv osti tonellar tizimi
esa orollararo uzluksiz qatnov masalasini ta’minlaydi. H ar
b ir hosil qilingan quruqlik parchasi 20000 odam ni qulay
turar-joy bilan ta ’minlaydi. Kam ida 10000 odam ish o ‘rin-
laiga ega bo‘ladi. Hozircha bu faqatgina dengizda quruqlik
«tom chi» sidir, biroq Isroillik o lim larn in g fikriga k o ‘ra
m a’lum vaqt o ‘tgach, ular boshqa qirg‘oq b o ‘yi shaharlar
bilan yagona makonga birlashadi.
D engiz akvatoriysini o'zlashtirish g ‘oyasidan badav-
lat A rab Amirliklari ham chetda qolishm adi. Dubayda tez
orada «Polsha oroli» nom ida loyiha joriy etila boshlanadi.
57
G ap shundaki, qush uchadigan balandlikdan qaraganda
shu orollar haqiqatdan ham Polshaga o ‘xshab ketadi. Dubay
qirg‘oqbo‘yi hududini 120 km ga oshiradigan ikki q o lb o la
orollarda 80 ta birinchi darajali m ehm onxona va 2000 ta
villa, hamda dengiz parki baipo etiladi. Davlat mulki bo‘lgan
loyiha uch milliard dollarga baholanmoqda. Axir orol den
giz satxidan 4 m yuqori kp'tarilishi uchun 80 million m 3
tosh boMaklari va qum tashish kerak boMadi. «Polsha orol-
lari» m aterik uzunligi 300 m b o ‘lgan ko‘prik va m onorels
yo‘llar bilan b o g la n a d i. Нгц; bir o rolda yaxta va katerlar
uchun 2 bandargoh va sport markazlari quriladi. Rekreasiya
m akonida tinch dam olish atm osferasini hech narsa buz-
maydi, am m o shu bilan bir vaqtda b o r yo‘g‘i 30 m inutda
D ubay markaziga yetib borish m um kin.
Insonning quruqlikdan suvga k o ‘chish d a v rM F ud-
,
. jeyro amirligi qurayotgan ulkan kem a ochib b^fcdi. Lovi-
hachilam ing fikriga ko‘ra u, suzuvchi shahar b o ‘lib qolaai.
«Posey^Mi» jdeb atash m o ‘ljallangan kem aning uzunligi 1
km ni, kengligi'esa 300 m . ni tashkil etadi. U ning suv
sig‘imi 2,7 m l& /tonna. Solishtirish uchun eng katta s u p e r-^
tank er «Viking» ning suv sig‘imi
m ing tonnani tashkil
V*
ч \ * «
«V
etadi. Yangi kem aning 25 ta palubasiga lOlfmTrig odam
joylashadi. Bu raqam Reyk’yavikshahrining aholisiga teng.
Bugungi kunga kelib narxi 100 m ingdan 8 ming dollarga-
ch a b p ‘lgan 20 m ing tu ra r jo y ap p artem en tlari sotilgan.
Bo‘lg‘usi ijarachilam ing katta qismi — Yevropa, Janubiy
Koreya va Yaponiya grajdanlaridir. U lar uchun turar joy-
lam i bezash b o ‘yicha 50 ga yaqin arx itek tu ra va dizayn
stillari ko‘zda tutilgan.
58
K em ada jonivorlar ishqibozlari uchun o ‘z asrandila-
rini sayrqildirishi m um kin boMgan 200 akr park va bog1
uchun paluba ajratilingan. Suzuvchi shaharda uning aholisi
modifikasiyalangan trolleybuslarda qatnashi mumkin. Bun-
dan tashqari kem a aholisi ixtiyorida kichik sam olyotlar,
sayr uchun y er osti kem alari, kater va parom lar boMadi.
H ar ikki yilda suzuvchi orol Yer aylanasi bo‘ylab kru-
izlaramalga oshiradi, turli portlarga kiradi. Bir necha haftalab
ch o ‘ziladigan to'xtash joylari vaqtida har biryarim soatda
qirg‘oqqa va orqaga k aterlar qatnaydi, shunday qilib
«Poseydonning» doim iy aholisi begona qirg'oqlarga suzib
borib diqqatga sazovor joylarni ko‘rishlari mumkin.
E ng asosiysi esa suzuvchi o ro l-sh ah a r eng ekologik
toza kema bo‘lib qoladi. Uning bortida qog‘oz, shisha, metall
va plastikni qayta ishlashni yo‘lga q o ‘yish rejalashtiriladi.
K em a qurilishida suv asosidagi b o ‘yoqlardan, tabiiy tola,
bakteriya va viruslarni yo‘qotuvchi elektrostatik filtrlar
o ‘rnatish ko‘zda tutiladi.
«Poseydon» m ualliflari, agar sh ah arn i k o ‘tarib tu -
ruvchi m odullam ing 98% ishdan chiqqan hoida ham Kema
suvga faqatgina bir futga cI.o‘kishini ta ’kidlaydilar. Kem a-
sh ah ar h a r q and ay quyun va dovulga h am dosh berishi
mumkin.
«Poseydon» quniisiii faqatgina yuqori darajadagi
muhandislik fikri bo‘lib)gina qolmay, mohiyatiga ko‘ra alohida
sharoitdagi yangi tipdagi jam iyat yaratish bo'yicha tajriba
deyish m umkin. Kemadagi biror fuqaro darom ad soliglni,
toMamaydi. «Poseydon» palubalari soliqdan ozod b o ‘lgan
hu d ud va erkin savdo zonasi b o lib qoladi. A m m o kem a
59
bortida odatdagi odam lar joylashib, ham m a narsa odatdagi
aholi punktida qanday bo‘lsa shundayligicha qoladi, xususan
m ayda bezorilik, o ‘g ‘rilik, janjallar, ajralishlar, q o ‘shni-
lar orasidagi talashishlar va h o kazo lar b o ‘lm aydi. Shu
sababdan har bir 15 yo‘lovchiga 1 q o ‘riqchi to ‘g ‘ri keladi,
h ar b ir ap artam e n tn i kun b o ‘yi kuzatish y o ‘lga q o ‘yila-
di, bortga q am o q x o n a quriladi, k apitan esa am alda
chegaralanmagan vakolatga ega bo‘ladi.
III.2.2. Yer ostida yashash ham yomon emas
Xitoy hokim iyati Shanxay ostida 30 m etr chuqurlik-
da va 60 gektarlik m aydonda quriladigan yer osti inshooti
rejasi haqida bayon qildilar. Shunday qilib q ato r m uam -
m o lam i yechish rejalashtiriladi, xususan, m illionlab pi-
yodalarga turli ob’ektlaiga etish osonlashadi. Yangi majmua
o ‘ziga ko‘plab superm arketlar, qahvaxona va restoranlami
sig‘diradi va Shanxayning yer ostki qism ini m unosib ra-
vishda to'ldirish kerak. Yer osti shahari birinchi mijozlar-
iii qabui qiiisni 2006-yilga rejalashtirilmoqda.
Shu orada esa XXRning yirik sanoat-m oliya markazi-
Shanxayning butun yer usti qismi tez orada ch o ‘kib ketishi
mumkin deb 2002-yildayoq Shanxay geologik statistik insti-
tutining vakili Vey Szo'sin xabar berdi. Shahar yiliga taxminan
10 m m tezlik bilan Yanszo‘ daryosi tomon cho‘kmoqda. Olim-
ning so‘zlari bo‘yicha 1921- yilda boshlangan botishi yer osti
suvlaridan faol ravishda foydalanilgani oqibatida kelib chiq-
qan. Oxirgi 10 yillikda cho‘kish sekinlashdi, biroq 1920- va
1960-yillar orasida uning tezligi odatdagidek to ‘it marta ko‘p
60
edi. «Shanxay c h o ‘kmoqda va bu jarayonni biroz to ‘xtatish
mumkin bo‘lsada, to ‘la bartarafetish mumkin emas» — deb
aytgan edi Vey Szo‘sin. Tadqiqotchilarning so‘Zlari 2003-
yilda shahar markazida bir necha bino to ‘g‘ridan-tocg‘ri yer
ostiga kirib, boshqalari esa yer osti avtotonelini bosib qolishi
sababli buzilib ketganidan so‘ng tasdiqlandi.
III.3 . Hududni land shaft-ekologik
va funksional-
rejaviy zonalashtirish
H u d u d d an ratsional foydalanish m uam m osini eko
logik nuqtai-nazardan qarash bugungi kunda katta afiam b
yatga ega.
Shaharsozlik b o ‘yicha o ‘zlashtirishning tavsifi uch aso
siy turga bo'linadi:
— intensiv o ‘zlashtirish va tabiiy m u h itni m aksim al
y o ci q o ‘yirtrvchi su n ’iy qayta shakllanishi;
— e k ste n siv (k e n g a y tirilg a n ) o 'z la s h tir is h va t a
biiy m u h itn in g n isb a ta n k o ‘p b o ‘lm a g an s u n ’iy qay ta
shakllanishi;
— chegaralangan o ‘zlashtirish va tabiiy m uhitni m ak
simal saqlab qolish.
Y erdan foydalanish intensivligi-iqtisodiy va boshqa
q o ‘yilm alarga bog‘liq b o lm a g a n h o ld a yoki, aksincha,
m ablag‘, ashyo va boshqa quyilm ali belgilovchi, yer
m aydoni birligidan o lin ad ig an foydali m ah su lo tn in g
yig‘indi m iqdoridir. Intensiv o ‘zlashtirish hududlariga
san o at zonalari, zich qurilgan seliteb rayonlar, transport
va injenerlik kommunikasiyalari va boshqalar aloqadordir.
61
Ekstensiv o ‘zlashtiruv hududlarida seliteb zonalar bi
lan birga ularga bevosita yondoshgan ochiq joylar, rekrea-
tsion zonalar va boshqalar kiritiladi.
Chegaralangan o ‘zlashtiruv hududlariga tabiatni m u-
hofaza qilish zonalari (o'rm on lar, parklar, qo'riqxo nalar
va boshqalar) kiradi.
U rbanizasiyalanish jarayonida hududlam ing b o ‘lini-
shi undagi ketm a-ketlik bo‘yicha yuz beradi:
— q o ‘riqlanuvehi landshaftlar;
— rekreatsion zonalar;
%
— qishloq va o ‘rm on xo‘jaligini rivojlanish zonalari;
— tabiiy m uhitga ozgina ta ’sir ko‘rsatgan urbanizasi-
yalashgan hududlar;
— ekstremal ekologik tavsifga ega b o ‘lgan ishlab chiqa-
rish joylashgan rayonlar.
Funksional zona joylashtiriluvchi landshaft-ekologik
yondashuvda qutblashgan funksional zonalashtirish, ya’ni
biologik hududiy tizim ni (BXT) yaratish tam oyili belgi-
lovchi bo lib qoladi (14-rasm ).
A trof m uhitni funksional zonalashtirish vositalari bilan
m uvofiqlashtirish, shu zo n alarn in g h a r birini ratsional
rejaviy tashkillashtirish bilan quvvatlanadi:
— seliteb rayonlar uchun — aholi yashash joylari gu-
ruhi bilan ko‘kalamzorlashtirilgan hududlar orasida qulay
aloqalar tashkil etish, tabiatni muvozanatlashtiruvchi ekologik
zonalar bo‘lgan ko‘kalamzorlar va qishloq xo‘jalik yerlaridan
iborat bo‘lgan zonalar shakllantirish va hokazolar;
— tashqi tran sp o rt zonalari u ch u n — injenerlik va
transport tarmoqlarini seliteb hududdan ko‘kalamzorlash-
62
Е Э 1
. f f l 2
ч | о о о 3 Г ^ П 4.
J
5 «Я*
Do'stlaringiz bilan baham: |