Atrof-muhitni muhoemaqilish iqlimshunosligi



Download 3,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/17
Sana23.09.2021
Hajmi3,94 Mb.
#182795
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
Bog'liq
Atrof-muhitni-muhofaza-qilish-va-shahar-iqlimshunosligi-II-qism.-S.T.Qosimova

Shaharning  hududiy  ft‘sish  prinsipial  sxemasi:  I — 
y o ‘ldosh  shaharlarning  shakllanishl;  2  —  bir  necha  y o ‘na- 
lishlarda  rivojlanishi;  3  —  yagona  y o ‘nalishda  rivojlanish.
56


gaytira boshladilar. Tokiodan janubroqda qurilgan suzuv- 
chi aerodrom  bu sohadagi eng m ashhur loyihalardan biri 
bo‘ldi.  Bu loyiha ustida uchta poMat quyuvchi va o ‘n uchta 
kemasozlik kompaniyasi 5 yil mobaynida ish olib bordilar. 
Natijada Yapon dengizida uzunligi  1  km ga yaqin va kengligi 
121m  bo‘lgan dunyoda eng yirik suzuvchi metall  konst - 
ruksiya hosil b o ‘ldi.
S ahroda sh ah ar barp o etish  bo'y icha ulkan tajribaga 
ega  b o ‘lgan  Isroil  shaharsozlari  ham   dengiz saltanatini 
o ‘z la s h tiris h n i  b o sh la sh g a   q a ro r  qilishdi.  T el-A viv 
texnologiya institutining olim lari to m ch i shaklidagi  ikki 
«nam unaviy»  s u n ’iy  o ro llar loyihasini  ishlab  chiqdilar. 
G ‘oya  m ualliflari  yangi  yerlarda  g o ‘zal  ofis  binolari, 
aeroportlar va dengiz sokinligida qim m atbaho yotoqxona 
rayonlari b arpo  etish hisobiga qilingan barcha harajatlar 
tez o'zini oqlashiga ishontirm oqdalar.  Dengizdagi bu vo- 
halam i qum dan ajratib olishga qaro r qilingan.
Ajoyib texnik fikr m ahsulini m aterik bilan bir necha 
kilom etrli ko‘priklar birlashtiradi, suv osti tonellar tizimi 
esa orollararo uzluksiz qatnov masalasini ta’minlaydi.  H ar 
b ir hosil qilingan quruqlik parchasi  20000 odam ni qulay 
turar-joy bilan ta ’minlaydi. Kam ida  10000 odam  ish o ‘rin- 
laiga ega bo‘ladi.  Hozircha bu faqatgina dengizda quruqlik 
«tom chi»  sidir,  biroq  Isroillik  o lim larn in g  fikriga  k o ‘ra 
m a’lum  vaqt o ‘tgach,  ular boshqa qirg‘oq b o ‘yi shaharlar 
bilan yagona makonga birlashadi.
D engiz akvatoriysini o'zlashtirish g ‘oyasidan badav- 
lat A rab Amirliklari ham  chetda qolishm adi.  Dubayda tez 
orada «Polsha oroli» nom ida loyiha joriy etila boshlanadi.
57


G ap  shundaki, qush  uchadigan  balandlikdan qaraganda 
shu orollar haqiqatdan ham  Polshaga o ‘xshab ketadi.  Dubay 
qirg‘oqbo‘yi hududini  120 km ga oshiradigan  ikki q o lb o la 
orollarda 80 ta birinchi darajali m ehm onxona va 2000 ta 
villa, hamda dengiz parki baipo etiladi.  Davlat mulki bo‘lgan 
loyiha uch milliard dollarga baholanmoqda. Axir orol den­
giz satxidan 4 m  yuqori  kp'tarilishi  uchun  80  million  m 3 
tosh boMaklari va qum  tashish kerak boMadi.  «Polsha orol- 
lari» m aterik uzunligi  300 m b o ‘lgan ko‘prik va m onorels 
yo‘llar bilan b o g la n a d i.  Нгц; bir o rolda yaxta va katerlar 
uchun 2 bandargoh va sport markazlari quriladi.  Rekreasiya 
m akonida tinch dam  olish atm osferasini hech  narsa buz- 
maydi, am m o  shu bilan bir vaqtda b o r yo‘g‘i  30 m inutda 
D ubay markaziga yetib borish m um kin.
Insonning quruqlikdan suvga k o ‘chish d a v rM   F ud- 

. jeyro amirligi qurayotgan  ulkan kem a ochib b^fcdi.  Lovi- 
hachilam ing fikriga ko‘ra u, suzuvchi shahar b o ‘lib qolaai. 
«Posey^Mi» jdeb atash m o ‘ljallangan kem aning uzunligi  1 
km   ni,  kengligi'esa  300  m .  ni  tashkil  etadi.  U ning  suv 
sig‘imi 2,7 m l& /tonna. Solishtirish uchun  eng katta s u p e r-^  
tank er «Viking» ning suv sig‘imi 
m ing tonnani tashkil 
V*
ч \ * «  
«V
etadi.  Yangi  kem aning 25 ta  palubasiga  lOlfmTrig odam  
joylashadi. Bu raqam Reyk’yavikshahrining aholisiga teng. 
Bugungi kunga kelib narxi  100 m ingdan 8 ming dollarga- 
ch a b p ‘lgan 20 m ing tu ra r jo y  ap p artem en tlari sotilgan. 
Bo‘lg‘usi ijarachilam ing katta qismi — Yevropa, Janubiy 
Koreya va Yaponiya grajdanlaridir.  U lar uchun turar joy- 
lam i bezash b o ‘yicha  50 ga yaqin arx itek tu ra va dizayn 
stillari ko‘zda tutilgan.
58


K em ada jonivorlar ishqibozlari  uchun o ‘z asrandila- 
rini sayrqildirishi  m um kin boMgan  200 akr park va bog1 
uchun paluba ajratilingan. Suzuvchi shaharda uning aholisi 
modifikasiyalangan trolleybuslarda qatnashi mumkin.  Bun- 
dan  tashqari  kem a aholisi  ixtiyorida  kichik sam olyotlar, 
sayr uchun y er osti  kem alari,  kater va  parom lar boMadi.
H ar ikki yilda suzuvchi orol Yer aylanasi bo‘ylab kru- 
izlaramalga oshiradi, turli portlarga kiradi.  Bir necha haftalab 
ch o ‘ziladigan to'xtash joylari vaqtida har biryarim  soatda 
qirg‘oqqa  va  orqaga  k aterlar  qatnaydi,  shunday  qilib 
«Poseydonning» doim iy aholisi begona qirg'oqlarga suzib 
borib diqqatga sazovor joylarni ko‘rishlari  mumkin.
E ng asosiysi  esa suzuvchi  o ro l-sh ah a r eng ekologik 
toza kema bo‘lib qoladi.  Uning bortida qog‘oz, shisha, metall 
va plastikni qayta ishlashni yo‘lga q o ‘yish  rejalashtiriladi. 
K em a qurilishida suv asosidagi b o ‘yoqlardan, tabiiy tola, 
bakteriya  va viruslarni  yo‘qotuvchi  elektrostatik  filtrlar 
o ‘rnatish ko‘zda tutiladi.
«Poseydon»  m ualliflari,  agar  sh ah arn i  k o ‘tarib  tu - 
ruvchi m odullam ing 98% ishdan chiqqan hoida ham  Kema 
suvga faqatgina bir futga cI.o‘kishini ta ’kidlaydilar. Kem a- 
sh ah ar h a r q and ay quyun  va  dovulga  h am   dosh berishi 
mumkin.
«Poseydon»  quniisiii  faqatgina  yuqori  darajadagi 
muhandislik fikri bo‘lib)gina qolmay, mohiyatiga ko‘ra alohida 
sharoitdagi yangi tipdagi jam iyat yaratish  bo'yicha tajriba 
deyish m umkin.  Kemadagi biror fuqaro darom ad soliglni, 
toMamaydi. «Poseydon» palubalari soliqdan ozod b o ‘lgan 
hu d ud  va erkin savdo zonasi b o lib  qoladi. A m m o kem a
59


bortida odatdagi odam lar joylashib, ham m a narsa odatdagi 
aholi punktida qanday bo‘lsa shundayligicha qoladi, xususan 
m ayda bezorilik,  o ‘g ‘rilik, janjallar, ajralishlar, q o ‘shni- 
lar  orasidagi  talashishlar  va  h o kazo lar  b o ‘lm aydi.  Shu 
sababdan  har bir  15 yo‘lovchiga  1  q o ‘riqchi to ‘g ‘ri keladi, 
h ar b ir ap artam e n tn i  kun  b o ‘yi  kuzatish  y o ‘lga q o ‘yila- 
di,  bortga  q am o q x o n a  quriladi,  k apitan  esa  am alda 
chegaralanmagan vakolatga ega bo‘ladi.
III.2.2. Yer ostida yashash ham yomon emas
Xitoy hokim iyati Shanxay ostida  30 m etr chuqurlik- 
da va 60 gektarlik m aydonda quriladigan yer osti inshooti 
rejasi haqida bayon qildilar.  Shunday qilib q ato r m uam - 
m o lam i yechish  rejalashtiriladi,  xususan,  m illionlab pi- 
yodalarga turli ob’ektlaiga etish osonlashadi. Yangi majmua 
o ‘ziga ko‘plab superm arketlar, qahvaxona va restoranlami 
sig‘diradi va Shanxayning yer ostki qism ini  m unosib ra- 
vishda to'ldirish kerak. Yer osti shahari birinchi  mijozlar- 
iii qabui qiiisni 2006-yilga rejalashtirilmoqda.
Shu orada esa XXRning yirik sanoat-m oliya markazi- 
Shanxayning butun yer usti qismi tez orada ch o ‘kib ketishi 
mumkin deb 2002-yildayoq Shanxay geologik statistik insti- 
tutining vakili Vey Szo'sin xabar berdi. Shahar yiliga taxminan
10 m m  tezlik bilan Yanszo‘ daryosi tomon cho‘kmoqda. Olim- 
ning so‘zlari bo‘yicha 1921- yilda boshlangan botishi yer osti 
suvlaridan faol ravishda foydalanilgani oqibatida kelib chiq- 
qan. Oxirgi  10 yillikda cho‘kish sekinlashdi, biroq  1920- va 
1960-yillar orasida uning tezligi odatdagidek to ‘it marta ko‘p
60


edi. «Shanxay c h o ‘kmoqda va bu jarayonni biroz to ‘xtatish 
mumkin bo‘lsada, to ‘la bartarafetish mumkin emas» — deb 
aytgan edi Vey Szo‘sin. Tadqiqotchilarning so‘Zlari 2003- 
yilda shahar markazida bir necha bino to ‘g‘ridan-tocg‘ri yer 
ostiga kirib, boshqalari esa yer osti avtotonelini bosib qolishi 
sababli buzilib ketganidan so‘ng tasdiqlandi.
III.3 . Hududni land shaft-ekologik 
va funksional- 
rejaviy zonalashtirish
H u d u d d an   ratsional  foydalanish  m uam m osini eko­
logik nuqtai-nazardan qarash bugungi kunda katta afiam b 
yatga ega.
Shaharsozlik b o ‘yicha o ‘zlashtirishning tavsifi uch aso­
siy turga bo'linadi:
—  intensiv o ‘zlashtirish va tabiiy m u h itni  m aksim al 
y o ci q o ‘yirtrvchi su n ’iy qayta shakllanishi;
—  e k ste n siv   (k e n g a y tirilg a n )  o 'z la s h tir is h   va  t a ­
biiy m u h itn in g   n isb a ta n   k o ‘p b o ‘lm a g an   s u n ’iy qay ta 
shakllanishi;
— chegaralangan o ‘zlashtirish va tabiiy m uhitni m ak­
simal saqlab qolish.
Y erdan foydalanish  intensivligi-iqtisodiy va boshqa 
q o ‘yilm alarga  bog‘liq b o lm a g a n   h o ld a  yoki,  aksincha, 
m ablag‘,  ashyo  va  boshqa  quyilm ali  belgilovchi,  yer 
m aydoni  birligidan  o lin ad ig an   foydali  m ah su lo tn in g  
yig‘indi  m iqdoridir.  Intensiv  o ‘zlashtirish  hududlariga 
san o at zonalari, zich qurilgan seliteb rayonlar, transport 
va injenerlik kommunikasiyalari va boshqalar aloqadordir.
61


Ekstensiv o ‘zlashtiruv hududlarida seliteb zonalar bi­
lan birga ularga bevosita yondoshgan ochiq joylar,  rekrea- 
tsion zonalar va boshqalar kiritiladi.
Chegaralangan o ‘zlashtiruv hududlariga tabiatni  m u- 
hofaza qilish zonalari  (o'rm on lar,  parklar, qo'riqxo nalar 
va boshqalar)  kiradi.
U rbanizasiyalanish jarayonida hududlam ing b o ‘lini- 
shi undagi ketm a-ketlik bo‘yicha yuz beradi:
— q o ‘riqlanuvehi landshaftlar;
— rekreatsion zonalar;
%
— qishloq va o ‘rm on xo‘jaligini rivojlanish zonalari;
— tabiiy m uhitga ozgina ta ’sir ko‘rsatgan urbanizasi- 
yalashgan hududlar;
— ekstremal ekologik tavsifga ega b o ‘lgan ishlab chiqa- 
rish joylashgan  rayonlar.
Funksional zona joylashtiriluvchi landshaft-ekologik 
yondashuvda qutblashgan funksional zonalashtirish, ya’ni 
biologik hududiy tizim ni  (BXT) yaratish tam oyili  belgi- 
lovchi bo lib  qoladi (14-rasm ).
A trof m uhitni funksional zonalashtirish vositalari bilan 
m uvofiqlashtirish,  shu  zo n alarn in g   h a r birini  ratsional 
rejaviy tashkillashtirish bilan quvvatlanadi:
— seliteb rayonlar uchun —  aholi yashash joylari gu- 
ruhi bilan ko‘kalamzorlashtirilgan hududlar orasida qulay 
aloqalar tashkil etish, tabiatni muvozanatlashtiruvchi ekologik 
zonalar bo‘lgan ko‘kalamzorlar va qishloq xo‘jalik yerlaridan 
iborat bo‘lgan zonalar shakllantirish va hokazolar;
—  tashqi  tran sp o rt  zonalari  u ch u n   —  injenerlik  va 
transport tarmoqlarini seliteb hududdan ko‘kalamzorlash-
62


Е Э   1 
. f f l   2 
ч | о о о   3  Г ^ П   4. 

5  «Я* 

Download 3,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish