генератор қисқичларидаги ўта кучланиш белгиланган катталикдан ошмасдан туриб, унинг
ротор чўлғамидаги магнит майдони энергиясининг тез сўндирилишига эришиш керак.
Ҳозир генераторнинг қувватига ва унинг уйғотиш тизимининг хусусиятига қараб, магнит
майдонини сўндиришнинг уч усулидан фойдаланилади: сўндирувчи (актив) қаршиликка
ротор чўлғамини туташтириш; ротор чўлғамининг занжирига тез ишловчи автоматнинг ѐй
сўндирувчи панжарасини улаш; уйғотгични тескари қилиб улаш.
Биринчи икки усулда махсус коммутация жиҳозлари ѐрдамида уйғотиш
занжирларида тегишли қайта улашларни амалга ошириш кўзда
тутилади ва уларни
майдонни сўрдирувчи автоматлар (АГП) деб юритилади.
Генератор роторининг чўлғамини махсус қаршиликка улаганда магнит майдонини
сўндириш жараѐни жуда чўзилиб кетади, шунинг учун ҳозир
генераторнинг магнит
майдонини ѐй сўндиргичли панжараси бўлган АГП ѐрдамида анча таъсирли сўндириш
усули энг кўп қўлланилмоқда (5.1–расм).
Генераторда қисқа туташув бўлганда
ҳимоя релеси РЗ ишга тушади ва ўзининг
контактлари
билан
ўчиргичнинг
узувчи
электромагнит Э0 га таъсир этиб,
генераторни
ташқи тармоқдан узади, ҳамда АГП ни узишга
импульс беради.
Автоматнинг иш контактлари 2 ва ѐй
сўндирувчи контактлари 1 бор бўлиб, улар
генератор нормал ишлаб турганда берк туради.
АГПнинг контактлари 3 автомат ўчганда
уйғотгичнинг уйғотиш занжирига қўшимча
қаршилик R
д
ни улайди, натижада уйғотгичнинг
уйғотиш токи камаяди. АГП оралиғи 1,5–3 мм
ли мис пластинкалари 4
дан ясалган панжара
билан таъминланган.
Автомат ўчганда аввал иш контактлари узилади, бунда уларда ҳосил бўладиган ѐй
магнитли пуфлаш ѐрдамида ѐй сўндирувчи панжарага тортилади ва қатор кетма–кет қисқа
ѐйларга бўлинади.
Қисқа ѐй ночизиқли актив қаршилик ҳисобланади, ундаги кучланишнинг камайиши,
ѐйдаги ток катталигининг кенг чегарада ўзгаришига қарамай, амалда 25–30 В га тенг бўлган
доимий катталикда сақланади.
Ёйдаги кучланишнинг умумий пасайиши қуйидагига тенг:
к
ѐй
nU
U
(5-1)
бунда U
қ
–қисқа ѐйдаги кучланиш; n–панжарада кетма–кет келувчи ѐй оралиғи сони.
Шундай қилиб, ѐйнинг автомат панжарасига кириш пайтида ундаги кучланиш
дарҳол U
ѐй
катталиккача ошади ва ѐй сўнгунча ўзгармай туради.
Панжарадаги пластинкалар сони шундай танланадики, бунда U
ѐй
уйғотгичнинг энг
катта
кучланиши U
f
,
ист
дан катта бўлиши керак. Бунда ѐй генераторнинг уйғониш
чўлғамидаги магнит майдонининг заҳира энергияси тугагунча ўчмай туради.
Агар ротор чўлғамининг актив қаршилигидаги кучланиш камайишини ҳисобга
олинмаса (йирик синхрон генераторлар учун йўл қўйиш мумкин), ўтиш жараѐнининг
тенгламаси қуйидаги кўринишни олади:
f
ѐй
f
U
U
dt
dl
L
(5-2)
Ток i
f
нинг ўзгаришида уйғотиш чўлғами ўзиндукциясининг электр юритувчи кучи
Li
f
/ dt га тенг. У ротор чўлғамидаги потенциаллар айирмасини аниқлайди. Токнинг ўзгариш
тезлиги di
f
/ dt қанча катта бўлса, ўзиндукциянинг ЭЮК шунча катта бўлади. Ротор
чўлғами изоляциясининг электр мустаҳкамлик
шартига асосан бу ЭЮК U
m
дан катта
бўлганлиги керак. Сўндириш жараѐнида U
ѐй
амалда ўзгармас катталикка эга бўлганлиги
5.1–расм. Ёй сўндирувчи панжарали
автомат билан генератор майдонни
сўндиришдаги электр занжирларининг
схемаси
учун тенглама (5-3) майдоннинг сўниши максимал тезликда бўлган шароитда ўтиш
жараѐнининг бошидан охиригача қуйидаги кўринишда бўлади:
f
ѐй
m
U
U
U
(5-3)
Шуни
назарда тутиш керакки, майдонни сўндириш даври давомида
U
f
амалда
ўзгармайди.
5.1–жадвал
АГП нинг техник маълумотлари
Параметрлар
АГП–12
АГП–30
АГП–60
Номинал
кучланиши,В
Номинал токи, А
Габаритлари, мм:
баландлиги
эни
чуқурлиги
Массаси, кг
500
1200
730
420
254
50
500
3000
940
630
313
150
500
6000
1063
820
405
280
5.1–жадвалда йирик синхрон машиналар учун АГП
ларнинг асосий параметрлари
келтирилган .
Уйғотгични қарама–қарши улаш билан майдонни сўндириш, одатда, тиристорли уйғотиш
генераторлари учун қўлланилади. Бунда вентиллар инвентор режимига ўтказилади.
Улардаги кучланиш ўз йўналишини ўзгартиради, бу эса ротор чўлғамидаги токнинг
нолгача тез камайишига олиб келади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
