Абдуллаев А. педагогика фанлари номзоди, доцент; Хонкелдиев Ш. Х. педагогика фанлари доктори, профессор

5.2. Педагогик кузатиш илмий тадқиқот усулияти
Тадқиқотчи қўллаётган бу усулиятнинг ижобий томони шундаки, изланувчининг ўзи тадкиқотда айнан иштирок этмайди. Ҳаётдаги кузатишдан фарқли ўларок, бу усулият кузатиш предметини аник ўрганади, кузатилаётган ва ундан аникланган далилларни тезлик билан ҳисобга оладиган тизимни ишлаб чиқиши ва уни изланишда қўллаши осон кечади. Махсус баёенномалар, ёзувдаги шартли ифодалагичлар ва тадқиқотни осонлаштиради. Барча илмий кузатишлар натижаси кузатувчининг шахсий қобилиятигагина боғлиқ бўлмаслиги лозим, чунки ўрганилаёттан далиллар, уларни натижалари кўпчиликда турлича фикр хрсил бўлишига олиб келади. Бу усулиятнинг кулай томони шундаки, бир вақтни ўзида бир неча кузатувчи бир объектни кузатиши ва натижаларни солиштирилади. Бунда айрим аппаратлар ўша ҳаракатнинг бажарилишини қайта такрорлаши ёки тадкиқот ўлчовига караб уни фото, киносъёмка, видео- магнит тасмаси ёзуви ва бошкалар) орқали кузатиш лозим бўлгак хулосаларни қилади. Бундай хулосалар объектив бўлади. Уни ижросидаги камчиликлар ёки янгиликларни такрорий кўриш имкони бор. Лекин қатор спорт турлари, ҳаракат фаолияти ва ҳаракат актини баҳзлашда бахслар, мунозаралар қилишга тўғри келади. Хулосалар субъектив бўлиб якуний хулоса натижасига салбий таъсир килиш ҳоллари ҳам учрайди.
Ҳозирги замон жисмоний тарбия назарияси ҳаракатларни ижроси бажарилишидаги айрим далиллар ва улар ҳакидаги хулосаларда ноаниқликга йўл қўйилиши мумкин. Масалан, бадиий гимнастика, акробатика, сувга сакраш, фигурали учиш ва бошқаларда ҳаракатни ифодаланиши баёни фақат кўз билан бахрланади. Катор хакамларнинг ҳар қайсиси ўз фикрини ўзича баён қилади, умумий хулоса шунга қараб чиқарилади. Бундай кузатиш усулияти тадқиқотчи ёки кузатувчида ўта кучли салоҳиятни талаб қилади.
Кенг тарқалган, аник ҳисобга олиш усулиятларидан бири хронометрлашдир. «Хроно»-вақт, «метр» улчов демакдир. Бунда ҳаракатни бажариш учун сарфланган вақтга қараб натижа таҳлил қилинади. Масалан, 800 метрга югуришда ҳар бир 100 метр учун сарф бўлган вақт ёки дарсни, тренировка машғулотининг бошидан охиригача зичликни аниқлаш мақсадида хронометрлаш машғулотнинг асосий вақтини самарасига баҳо бериш учун фойдаланилади.