A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim fakulteti

3. Oliy ta’limda texnologiya ta’limi yunalishidagi mutaxassislik 
fanlari buyicha ta’limning konstruktorlik-texnologik tizimi. 
Ta’limning konstruktorlik- texnologik tizimni etakchi g‘oyasi va talabalarning 
ijrochilik va ijodiy faoliyatini tarkiban kombinatsiyalashdan (birlashtirishdan) 
iborat, va talabalar uchun mehnat obektini tayyorlashdan oldin uning konstruk 
siyasi va ishlov berish texnologiyasi amalga oshirilishi kerak bo‘lgan sharoitga olib 
kiriladi. SHu tariqa ular avval qator texnik masalalarni hal qiladilar va shundan 
keyin detallarni ishlashga, ularni yig‘ish va boshqa ishlarga o‘tadilar. Ular bunda 
ta’limni amaliy o‘rganish jarayonida muayyan amaliy mehnat harakatlarini bajarib 
gina qolmay, ana shu harakatga bog‘liq holda vujudga keladigan texnik masalala 
rini ham ijodiy hal qiladilar. Oliy ta’lim va maktab o‘quv ustaxonalarida amaliy 
mehnat malaka va ko‘nikmalarini o‘rgatish operatsiya-predmet tizimi bo‘yicha 
olib boriladi. Buni bir qator mulohazalardan kelib chiqib tasdiqlash mumkin. Birin 
chidan, dasturlarda texnologiya operatsiyala rini alohida o‘rganish nazarda tutil 
maydi; yana har qaysi operatsiyalarni o‘rganish uchun qancha vaqt sarflanishi ko‘r 
satilmaydi; bundan ko‘rinadiku, dasturlarda amaliy texnologiya ko‘nikma va mala 
kalarini operatsiya yoki operatsiya kompleks tizimi bo‘yicha shakllanishi ham 

---

nazarda tutilmaydi. Ikkinchidan, amaliy texnologiya ko‘nikma va malakalarini 
o‘rgatish jara yonini tashkil qilishning o‘zagi talabalar tayyorlashi kerak bo‘lgan 
obektlar ruyxatidan iboratdir; ammo bu ruyxat majburiy emas, mahaliy sharoitga 
qarab ba’zi buyumlarni boshqalari bilan almashtirish mumkin, bundan tash qari 
dasturda buyum tayyorlash operatsiyasida qaysi mavzuni o‘tishda tala balar qaysi 
texnologiya operatsiyalarini o‘zlashtirishi kerakligi kursa tiladi, shuningdek, 
to‘g‘ri texnologiya usullarini shakllantirish zarurligi ham ta’kidlanadi; demak, 
dastur amaliy texnologiya ko‘nikma va malakala rini predmet tizimi bo‘yicha 
shakllantirishni nazarda tutmaydi. 
Talabalar ijodiy faoliyatida ham ishlab chiqarishdagi ijodiy mehnatidagi mavjud 
asosiy qonuniyatlarning hammasi deyarli bor hisobi: 
1. Ijodiy ish jarayonida talabalar yaratadigan hamma narsalar, ijtimoiy 
ahamiyatidan qa’tiy nazar, va talabalardan qunt bilan, ko‘pincha zur berib 
texnologiya qilishni toqozo etadi.
2. Talabalarning ijodkorligi psixikasi komponentlarga ko‘ra ishlab chiqarishning 
ijodkorlik jarayoniga yaqinlashadi. Ijodiy jarayon uchun aqliy faoliyatning yuqori 
saviyaligi xarakterlidir, unda qandaydir bitta yoki ikkita psixik funktsiyalar emas, 
balki inson shaxsining psixologik jismoniy kuchlari, qobiliyati, bilim va 
malakalarning murakab kompleksi namoyon bo‘ladi. 
Ijodiy faoliyat jarayonida bilish jarayonlari ham, ehtiyojlar ham, hissiyotlar ham, 
irodaviy xarakterlar ham muhim rol o‘ynaydi. Sezish va idrokning rivojlanishi 
atrofimizdagi predmet va hodisalarni to‘liq qabul qilish imkonini beradi. Diqqat 
tufayli qo‘yilgan masalani yechish uchun eng muhim obektni ajratadi, eslab qolish 
qobiliyati tufayli esa ijodiy jarayonda to‘plangan bilim va malakalardan 
foydalaniladi.
Ijodiy jarayonda ehtiyojlar va sabab (motiv)lar insonni qiziqishlari ongini ijodiy 
texnologiya predmetlariga yunaltiradi; emotsiya va hislar bu texnologiya yanada 
ilhomliroq qiladi, irodaviy harakatlar esa qo‘yilgan masalani ongli hal qilish 
imkonini beradi.
3. Talabalarning ijodiy faoliyati jarayonni umumiy yusinda ishlab chiqarishdagi 
ijodiy faoliyati jarayondagi kabi g‘oyani paydo bo‘lishi yoki ijodiy masalaning 
vujudga kelishi; masalani echish; echimni amalda qo‘llash bosqichlariga bo‘lish 
mumkin. 
SHu bilan birga talabalarning ijodiy faoliyat jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga 
ega: 

---

 1. Ijodiy faoliyat jarayonida jamiyat uchun yangi texnologiya mahsulotlari 
yaratilishi yoki bu mahsulotlarni yaratayotganlar uchun yangilik yaratilishi 
mumkin. lar ijodiy texnologiyaining natijalarini o‘rganish, ular juda kam hollarda 
jamiyat uchun emas, o‘zlari uchunh yangi mahsulotlar yaratishini, ya’ni ularning 
ijodiy faoliyati subektni yangilik bilan xarakterlanishini ko‘rsatadi. 
2. Talabalar ijodkorligi ularning mustaqil harakatlari ishlab chiqarishdagi 
harakatdan pastroq saviyada bo‘lishi bilan xarakterlanadi. CHunki, lar va talabalar 
hali tajribaga ega emaslar, ular kamol topish davrida o‘z kuchlarini ijodiy 
masalarni hal qilishda sinab ko‘radilar. 
Talabalarning ijodiy ishiga rahbarlik qilishda amal qilish kerak bo‘lgan asosiy 
shartlarni ifodalash imkonini beradi: 
1. Talabalarni har xil savol va masalalarni mustaqil hal qilish imkoniyatlaridan 
iborat faoliyatga qatnashtirish. Talabalarning amaliy ta’limdagi faoliyat xarakteri
ko‘proq ishning reklamentlanish darajasidan kelib chiqadi, kichgina-
kichginalarigacha reklamentlangan faoliyat mustaqil ishlarga, tashabusga, ijodiy
faollikka o‘rin qoldirmaydi. SHu sababli lar va talabalarda mustaqillikni 
rivojlanishi uchun topshiriqlar butunlay ijrochilik xarakteriga ega bo‘lmay, balki 
tafovut va variantlarga ham yo‘l qo‘yish zarur. 
2. Talabalarni ijodiy g‘oyaga keltirish yoki ular oldiga to‘g‘ridan–to‘g‘ri ijodiy 
xarakterdagi savollar va masalalarni qo‘yish.Talabalar har xil masalalarni mustaqil 
echish imkoniyatlarini o‘z ichiga olgan texnologiya faoliyatiga qo‘shish bilan 
ularda tashabuskorlik va texnik ijodiyotni rivojlantirish muammosi o‘z-o‘zidan hal 
bo‘lmaydi. CHunki, talabalarni ko‘pchiligi o‘z oldiga ijodiy masala qo‘yishi qiyin. 
SHu sababli larni texnologiya topshiriqlarida savollar va masalalar qo‘yish orqali 
jiddiy faoliyatga undash kerak.
Texnologiya topshirig‘i ijodiy masala, uning tarkibiy qismi, bu masalani echish 
esa texnologiya jarayoning tarkibiy qismi bo‘ladigan qilib tuzish mumkin. 
Ma’lumki bunda ijodiy masalani hal qilmasdan turib, texnologiya topshirig‘ini 
bajarish mumkin emas. Texnologiya topshiriqlari o‘z ichiga ijodiy texnologiya 
imkoniyatlarini olish mumkin. Bu imkoniyatlar texnologiya topshirig‘ini bajarish 
bilan bir vaqtda echiladigan masalada ifodalanadi. 
3. Talabalarni ijodiy faoliyatini rag‘batlantirish. Ijodiyotning o‘zi lar faoliyatini 
kuchaytiradi, chunki u doimo qiziqarli amaliy masalalarni hal qilish bilan bog‘liq 
bo‘lib, shu sababli larni o‘ziga jalb qiladi. O‘qituvchining maqtashi, eng yaxshi 
ishlar ko‘rgazmasini tashkil qilish, devoriy matbuotda larni yutuqlarini 
ommalashtirish va boshqalar bilan ham ijodiy faoliyatni rag‘batlantirish mumkin. 

---

Talabalar texnik ijodiyotini rivojlantirishga qaratilgan texnologiya topshiriqlarini 
mazmuni bo‘yicha uchta gruppaga: konstruktsiyalash, texnologik jarayonlarni 
tuzish va texnologiya ratsional tashkil qilishga ajratish mumkin. Texnik 
ijodkorlikni rivojlantirishni eng sodda topshiriqlaridan boshlash va larning 
mustaqilligini orttirish, ular buyumlarni konstruksiyalay oladigan, texnologiyani 
ishlab chiqa oladigan, o‘z texnologiyalarini uyushtiradigan bo‘lish uchun 
beriladigan topshiriqlarni asta-sekin murakablashtirib borish kerak. 
Xulosa urnida shuni aytish kerakki umuman texnologiya ta’limi yunalishiga molik 
barcha tizimlar texnologiya ta’limi yunalishidagi barcha mutaxassislik 
fanlarigata’luqlidir, chunki oliy ta’limda texnologiya ta’limi yunalishini unga 
ta’luqli barcha mutaxassislik fanlari tashkil qiladi. Texnologiya ta’limi yunalishini 
u yoki bu tomonini, nazariy va amaliy tomonini, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida 
o‘qitilishi kerak bulgan texnologiya ta’limi mohyatini, mazmunini, tuzilmasini, 
maqsad va vazifalarini oliy ta’limda tayyorlash mobaynida o‘qitishga muljallangan 
barcha mutaxassislik fanlari orqali mujasamlashtiriladi. SHu boisdan, yuqorida 
kurib utilgan aynan texnologiya ta’limi yunalishiga oid tizimlar yunalishning 
tuzilmasida muljallangan mutaxassislik fanlariga bevosita ta’luqlidir. Texnologiya 
ta’lim yunalishi buyicha oliy ta’limda magistraturada o‘qitishga muljallangan 
mutaxassislik fanlarini o‘qitish uslubi fani bu tizimlarni tuliq tahlil qilgan holda, 
mutaxassislik blokidagi har bir fanga qanday qullash texnologiyalari haqida 
o‘rgatadi. YUqorida keltirilgan tizimlarni xarakteri jihatidan uslubiy tahlillardan 
kurinadiki, texnologiya ta’limi yunalishida mutaxassislik fanlarini o‘qitishda 
ta’limni barcha tizimlariga murojat qilinad. Ayniqsa kuproqishlab chiqarish 
ta’liminiuslubiy, operatsiya – kompleks va konstruktorlik- texnologik tizimi 
tizimlariga murojat qilinar ekan. 
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar. 
1.Mutaxassislik fanlarini o‘qitish uslubining qanday tizimlari bor?
2. Mutaxassislik fanlarini o‘qitish uslubining tizimlari qanday xarakterlanadi?
3. Oliy ta’limda texnologiya ta’limi yunalishidagi mutaxassislik 
fanlari buyicha ta’limning qanday tizimi mavjud? 
4. Talabalarning ijodiy ishiga rahbarlik qilishda amal qilish kerak bo‘lgan qanday 
shartlar mavjud?