А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

Хира ва дорли тарам
- тароқли барабан ѐки устки тароқларнинг 
игналари эгилган, занглаган ѐки игналарнинг орасига момиқ тўлиб 
қолган бўлса, шундай нуқсон ҳосил бўлади. Бу ҳолда холстчадан 
керакли миқдорда калта толалар ажралмаган бўлади. Агар холстчанинг 
бир жойи йўғон, бир жойи ингичка бўлса, қисқичлар яхши очилмаса 
хам шундай нуқсон пайдо бўлади. 
Тарамда жингалаклашган толалар учрайди
- ажратувчи механизм 
айланиш йўналишини тез ўзгартириб, ажралган порция толалар 
тутамини (дархол олиб кетмаса ва устки орқа валик ишламаса, шундай 
нуқсон келиб чиқади. 
Тарамда йўл-йўллик ва тугунчалар ҳосил бўлади
- устки тароқ 
игналарининг учлари синиб, уваланиб кетган бўлса, йўл -йўллик келиб 
чиқади. Тароқли сегмент игналарининг ҳолати ѐмо н бўлса, уларнинг 
ораларига толалар тиқилиб қолса, тугунчалар пайдо бўлади.
Тарамнинг ифлосланиши ва унда тугунчаларнинг кўплиги
- келаѐтган 
холстча ифлос, тараш машинасидан олинган пилта сифатсиз, тароқли 
барабан тароқлари яхши терилмаган, игналар синган, барабан 
тароқлари игналари билан қисқичлар ўртасидаги разводка нотўғри, 
устки тароқ нотўғри ўрнатилган бўлса, мана шундай нуқсонлар ҳосил 
бўлади. 
Ажралган порция толаларининг нотўғри уланиши
- бу нуқсон 
ажратувчи механизмнинг нотўғри ишлашидан келиб чиқади. 
Юпқа тарам
- келаѐтган холстча асли 16-28 та пилтадан олинади. 
Бордию мана шу пилталардан биронтаси узилган бўлса, у вақтда 
қўшилиш сони битта ѐки иккита пилтага камаяди, натижада холстча 
юпка бўлиб қолади. Агар мана шу хол рўй берса, юқоридаги нуқсон 
келиб чиқади. Бундан ташқари, агар кўп толалар тарандига ажралиб 
кетса хам шу нуқсон рўй бериши мумкин. 
Тарамнинг четлари йиртилган
- бунинг сабаби цилиндр ѐки 
валикларга юпқа толалар қатлами ѐпишиб, ўралиб қолиши, 

---

150 
таъминловчи ва ажратувчи цилиндрлардан 
чиқаѐтган порция 
тарамнинг эни катта бўлиб кетиши. 
Пилта зичлагичга тиқилиб колади
— пилта анча йўғон бўлса, 
таранди кам чиқса, устки тароқ ѐмон ишласа, ушбу нуқсон ҳосил 
бўлади. 
Пилтанинг узунлиги бўйича нотекислик пайдо бўлади
- бунинг 
сабаби: цилиндр ва валиклар қийшиқ, ѐмон айланади, разводка нотўғри 
ўрнатилган, юклаш хам шундай, уланиш нотўғри ва ҳ.к.
Пилтанинг узилиб қолиши
- хамма пилталар пилта супачасида 
ѐнма-ѐн сурилиб кетаѐтган пайтда мойли жой бўлса ѐки пилталар кўп 
тортилса, узилишлар ҳосил бўлади. 
Пилта тахлаш механизмида пилта осилиб қолади
- яссиловчи 
валиклар билан пилта тахловчи механизм валикларининг тезлиги 
нотўғри, зичлагич диаметри пилтанинг йўғонлигига мос танланмаган, 
воронка мойли ѐки ифлос бўлишидан ҳам келиб чиқади ва х.к. 
Бундай нуқсонлар пайдо бўлмаслиги учун қайта тараш 
машинасининг холати доимо яхши, тўғри созланган бўлиши керак.
Қайта тараш цехида техникавий назорат 
Пилтанинг чизиқий зичлиги ва нотекислигини текшириш. Пилтанинг 
чизиқий зичлиги хар сменада, нотекислиги бир ойда икки марта 
текширилади. Бунинг учун узунлиги беш метрдан қилиб 12 қирқим 
пилта олинади, унинг массаси аниқланади, пилтанинг нотекислигини 
аниқлаш учун иккита таздан узунлиги 1 м ли 200 қирқим пилта олиб, 
унинг массаси аниқланади. 
Юқори сифатли ип олиш учун қайта тараш машинасидан 
олинадиган пилтага нотекислик меъѐри белгиланган. 1 м пилтанинг 
массаси бўйича нотекислик 2,0-3,5%. 
Тарамнинг сифатини текшириш.
Тарамнинг сифатини текшириш 
учун 20х30 см ўлчамли ойна олиб, унинг устига машинанинг алоҳида 
чиқарувчи қисмидан чиқаѐтган юпқа толалар катлами-тарам ѐйилади, 

---

151 
унинг юзасига тўғри келган нуқсонлар миқдори санаб к ўрилади, сўнгра 
бу нуқсонлар миқдорини 1 г тарамга келтириб ҳисобланади. Чиққан 
натижа меъѐрга солиштириб кўрилади. 
Масалан, агар I ва II тип ингичка толали пахтадан олинган 1 г 
тарамда нуқсонлар сони 100-120 та бўлса, тарам «аъло», 121-150 та 
бўлса, «яхши», 151-200 та бўлса, «ўрта» кўрсаткичда баҳоланади. 
Машинанинг 
ишини 
баҳолаш 
ва 
толаларнинг 
самарали 
таралганлигини тараб ташланган нуқсонларнинг фоизлардаги миқдори 
билан ҳам аниқлаш мумкин. Бунинг учун қуйидаги формуладан 
фойдаланамиз: 
%
100



x
n
x
n
n
n
B
бу ерда 
п
х
ва 
п
n
- 1 г холстча ва пилта (тарам) даги нуқсонлар 
сони (буни аниқлаш учун 1 г ли икки намуна қўлда текширилади).
Агар қуйидаги миқдордаги нуқсонлар тараб ташланган бўлса, 
қайта тараш машинаси яхши ишлаган бўлади; ингичка толали пахта 
учун: таранди миқдори 20-22% бўлганда тараб ташланган нуқсонлар 
36-40% ва таранди миқдори 16-18% бўлганда тараб ташланган 
нуқсонлар 34-36%, ўрта толали пахта учун: таранди миқдори 14% 
бўлганда, тараб ташланган нуқсонлар 32-34%. 
Тарандининг сифатини 
текшириш.
Тарандининг 
сифатини 
текшириш учун машинанинг ҳамма чиқарувчи органларидан олинган 
намунанинг ўртача кўрсаткичлари миқдори аниқлаб кўрилади. 
Тарандидаги 20мм ли ва бундан калта толаларнинг миқдори, тахминан, 
40-55% ни ташкил қилиши, толаларнинг ўртача узунлиги эса 22 мм дан 
ортик бўлмаслиги керак. Агар тарандида 22 мм дан узун толалар бўлса, 
қайта тараш машинаси ѐмон созланган ҳисобланади. 
Тарандилар миқдорини текшириш.
Ҳар бир чиқарувчи орган учун 
тарандилар миқдори бир ойда икки марта, шунингдек, таъмирдан 
кейин текшириб кўрилади. Бунинг учун машина тўхтатилади, 

---

152 
тозаланади. Машинани 100 цикл ичида юргизиб ва тўхтатиб, чиққан 
таранди ва пилта тортиб кўрилади, топилган миқдорлар қуйидаги 
формулага қўйилади: 
%
100



T
П
T
B
B
B
y
бу ерда 
В
Т
ва 
В
п
- таранди ва пилта (тарам) нинг оғирлиги. 
Таранди миқдорининг оғиши ѐки бир машинадан иккинчи машинанинг 
фарқи 1% дан ошмаслиги ва ҳар бир чиқарувчи орган учун +2% дан 
кўп бўлмаслиги лозим.