73-savol Zigomitsetsimonlar sinfi

Viruslar bo’limi-Virophya. Viruslar (yunoncha - Virus - zahar) yuqumli kasalliklarga sabab bo’ladigan ultromikroskopik tanachalardir. Ular tayoqcha, sharsimon, bukilgan shakllarda bo’ladi. Viruslarning o’rtacha kattaligi 450-500 nm. ga teng. Stenli (1956) ning yozishicha virusning tarkibiy qismi, asosan oqsillar molekulasi va ikkita nuklein kislotadan, ya'ni RNK yoki DNK dan tashkil topgan. Uning atrofida oqsil moddasidan tuzilgan po’st yoki kapsid bo’ladi. Kapsid virus genomini, virus xromosomasini shikastlanishdan asraydi. Viruslar genomi har xil tuzilishga ega masalan, baktyeriya viruslar genomi M13 va M134 bir molekulali yumaloq DNK dan tashkil topgan bo’lsa, qoramollar, cho’chqalar, mushuklar, kalamushlar va shunga o’xshash boshqa hayvonlar viruslarida bir zanjirli chizqichsimon DNK bo’ladi. Chechak kasalligini tarqatuvchi viruslar DNKsi ikki zanjirli bo’ladi.

Inson va hayvonlar organizmida yashaydigan viruslar o’simlik va bakteriyalardagi viruslarga qaraganda ko’proq o’rganilgan bo’lib, ular insonlarda gripp, poliomilit, qutirish, chechak, kana intsefaliti va boshqalar, hayvonlarda esa qutirish, oqsil, o’lat, chechak va boshqa kasalliklarni tug’diradi.

Ba'zi bir xil viruslar insonlarda turli xil shish (opuxol) kasalliklarni tuqdirishi mumkin. Bu xil viruslarni shish to’qdiruvchi yoki onkogen viruslar deyiladi. Ana shunday viruslarga maymunlar hujayralaridan ajratib olingan SV40 virusi misol bo’ladi. Pirovardida insonlarda keyingi vaqtda topilgan va ko’pincha o’lim bilan tugaydigan kasallik - SPIDni tarqatuvchi immuno defitsit viruslari aniqlandi. Bu virus insonning immun sistemasini ishdan chiharadi. Mazkur viruslar avval, 1959 yilda Zoirda, keyin - 1969 yilda AQShda topilgan. O’simlik viruslari ham tabiatda keng tarqalgan bo’lib, ularga tamaki mozaika kasalligini tarqatuvchi virusdan tashqari yana tamaki nekrozi, kartoshkaning sariq pakana, sholg’omning sariq mozayka kasalligini va madaniy va yovvoiy o’simliklarda boshqa xil kasalliklarni tarqatuvchi viruslar kiradi. O’simliklarda kasallik tarqatuvchi viruslar ko’pincha tayoqchasimon yoki yumaloq shakllarda uchraydi. Ularning tayoqchasimon shakllarining kattaligi 300-480 nm, yumaloq viruslarniki esa 25-30 nm bo’ladi. Viruslar bir o’simlikdan ikkinchi o’simlikka fizik kontakt, tuproq orqali hamda o’simliklarni payvandlashda o’tadi. Ba'zan hasharotlar ham viruslarni tarqatishda katta rol o’ynaydi.