|
A’meliy a’h’imiyeti. Kvartsitler ju’da’ mortlig’i menen pariq qiladi h’a’m qayta isleniwi qiyin; joqari otqa shidamli, kislota h’a’m siltige shidamlig’i saldarinan tiykarinan dinas islep shig’ariwda h’a’m abraziv material sipatinda isletiledi. Kvartsitlerdin’ shirayli tu’rleri a’jayip dekorativ h’a’m sayqal taslari esaplanadi.
Slanetsler otqa shidamli, izolyatsion materiallar, bezew buyimlar tayarlawda paydalaniladi. Amfibolitlerdin’ qara ren’li tu’rleri tag’inshaq h’a’m sayqal taslari esaplanadi. Plitalar tayarlaw ushin paydalaniladi. Mramorlar qurilis materiali sipatinda qollaniladi.
Ultrametamorfizm jinislari. Ultrametamorfizmde tiykarinan migmatitler, granitler h’a’m gneys-granitler payda boladi.
Migmatitler qurami boyinsha bir jinisli bolmag’an jol-jol teksturali jinislar. Olar melanokratli substratda leykokratli qatlamshalardin’ rawajlang’anlig’i menen xarakterlenedi. Migmatitlar quraminin’ tiykarin orta h’a’m joqari da’rejeli metamorfizm jinislari - kristalli slanetsler, gneysler, amfibolitler quraydi. Migmatitlerdin’ leykokratli bo’limi a’dette kvarts - dala shpatli quramg’a iye bolip, ol aplitlerge h’a’m pegmatitlerge jaqin.
Gneys-granitler - metamorfikaliq jinislardin’ granitizatsiyasi protsessinde toliq o’zgergen granit quramli h’a’m gneysli teksturag’a iye jinislar.
A’meliy a’h’imiyeti. A’meliy a’h’imiyetke iye emes.
Kontakt metamorfizm jinislari. Olar rogovikler h’a’m skarnlardan quralg’an. Mineral qurami piroksenlar, plagioklazlar, granatlardan ibarat. To’men temperaturali tu’rleri epidot, aktinolit, karbonatlar h’a’m rudali minerallardan quralg’an boladi.
Kelip shig’iwi. Rogovikler jandas alyumosilikatli jinislarg’a, skarnlar bolsa jandas karbonatli jinislarg’a qishqilt magmanin’ jarip kiriwi saldarinan kontakt metamorfizmi zonasinda zat almasiwi na’tiyjesinde payda boladi. Bul protsesslerde issi magmatogen eritpeler qatnasadi.
Tayamsh tu’sinikler h’a’m ko’rsetpeler
Magmatikaliq jaratilislar, intruziv jinislar, effuziv jinislar, subvulkanliq jinislar, granit, granodiorit, sienit, gabbro, peridotit, siltili jinislar, riolit, datsit, andezit, bazalt, diabaz, vulkanoklast jinislar, piroklast materiallar, aglomerat, lavabrekchiya, tuf, tuffit, pegmatit, karbonatit, sho’gindi jinis, bo’lekli jinislar, ximiyaliq h’a’m organikaliq sho’gindiler, psefit, psammit, alevrit, alevrolit, tess, pelit, Geyzerler, kaustobiolit, trepel, galloid, mergel, xemogen, organogen, epizona, mezozona, katazona, metasomatoz, endokontak, ekzokontakt, gneysler, slanetsler, eklogitlar, amfibolitlar, ortogneys, granatlar, mramor, skarnlar, rogoviklar.
Mineral (lotinshadan minera - metal, mineral) - Jer qabig’inda h’a’m jer betinde ta’biyiy protsessler ta’sirinde ximiyaliq elementlerdin’ birigiwinen ju’zege keliwshi, ximiyaliq qurami, du’zilisi h’a’m qa’siyetleri boyinsha o’zine ta’n bolg’an ta’biyiy deneler bolip esaplanadi. Minerallar ayirim jag’daylarda kristalli h’a’m amorfli qatti deneler esaplanadi.
Ta’biyatta u’sh min’ (3000) nan artiq minerallar tabilg’an, lekin olardin’ o’z bo’limleri g’ana iri toplamlar payda etedi; bunday minerallar jinis payda etiwshi delinedi.
Jinis payda etiwshi minerallar jer qirtisinda en’ ken’ tarqalg’an, taw jinislardin’ udayi tiykarg’i quram bo’limleri esaplaniwshi ta’biyiy birikpeleri. Taw jinislardin’ h’a’r bir genetikaliqaliq toparina o’zinin’ jinis payda etiwshi minerallari ta’n boladi.
Minerallardin’ klassifikatsiyasi
Minerallardin’ h’a’zirgi zaman klassifikatsiyasi tiykarina ximiyaliq qurami h’a’m kristall strukturasin ko’zde tutiwshi kristalloximiyaliq printsip aling’an. Klassifikatsiyanin’ bunday birligi bolip mineral tu’ri sanaladi. Qurami h’a’m strukturasi boyinsha uqsas mineral tu’rler toparlarg’a, kishi toparlarg’a h’a’m klasslarg’a birlesedi. En’ iri sistematikaliq topar bolip gruppa sanaladi.
Bizler segiz klass wa’killerinen tiykarg’ilarin ko’rip shig’amiz. Bolar - silikatlar h’a’m alyumosilikatlar, oksidler h’a’m gidroksidler, sulfidler, sulfatlar, karbonatlar, galogenidler, fosfatlar h’a’m sap (taza) elementler. A’detde olardan en’ ko’p ushiraytug’inlari jinis payda etiwshi minerallar esaplanadi.
Jer qirtisi awirlig’inin’ 70 rotsentten artig’in eki element - kislorod h’a’m kremniy quraydi. Kremniy ta’biyiy birikpelerde kislorodtin’ to’rt atomi menen baylanisqan (SiO4) bolip, bul kremnekislorodli tetraedr delinedi (17-su’wret). Kislorod basqa strukturaliq tu’rlerdi de payda etedi, lekin onin’ kremnekislorodli tetraedrlerde qatnasiwi ju’da’ a’h’imiyetli esaplanadi.
K
17-su’wret Kremnekislorodli tetraedr [Si04p. Tetraedr orayinda kremniy ioni, ushlarinda bolsa kislorod ionlari jaylasqan.
remnekislorodli tetraedrler en’ basli jinis payda etiwshi silikatlar h’a’m alyumo-silikatlar
toparindag’i minerallar
strukturasinin’ tiykarin quraydi. Kremnekislorodli tetraedrlerdin’ o’z-ara baylanisiw ta’rtibine muwapiq silikatlar h’a’m alyumosilikatlar arasinda atawli, qalqali, shinjirli, lentali h’a’m karkasli silikatlar ajratiladi.
Strukturasinda kremnekislorodli tetraedrler bir-birinen ajiralg’an
s
Do'stlaringiz bilan baham: |
