32-mavzu. Valyuta munosabatlari, to`lov balansi va uning taqchilligi. Xalqaro savdo

Xalqaro hisoblashuvlar banki (XHB) SHveytsariyaning Bazel shahrida joylashgan boʻlib, u xalqaro moliyaviy tashkilot hisoblanmasada, bank faoliyatini xalqaro tartibga solishda yetakchi rol oʻynaydi. XHB yevropaning deyarli barcha mamlakatlarini, Kanada, Avstraliya, YAponiya hamda AQSH tijorat banklari guruhini oʻz tarkibida birlashtiradi. 70 dan ortiq Markaziy banklar oʻzlarining oltin-valyuta zaxiralarini XHB hisobvaraqlarida saqlaydilar.
Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB) SHarqiy yevropa hamda sobiq Ittifoq mamlakatlariga valyuta-moliya sohasida koʻmaklashishni muvofiqlashtirish maqsadida 1990 yilda tashkil etildi. Uning asosiy faoliyati Markaziy va SHarqiy yevropa, MDH mamlakatlarini isloh qilish jarayonlari bilan bogʻliq turli koʻrinishdagi dastur va loyihalarni moliyalashtirishga, bu mamlakatlarning jahon xoʻjaligiga moslashuvini jadallashtirishga koʻmaklashishga yoʻnaltirilgandir.
Bugungi kunda sanab oʻtilgan bu kabi davlatlararo tashkilotlarning xalqaro valyuta-moliya sohasidagi munosabatlarni tartibga solish va yanada takomillashtirishga qaratilgan faoliyatining ahamiyati tobora oshib bormoqda. Shu bilan bir qatorda mazkur tuzilmalarning rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam koʻrsatish tartibini takomillashtirish, bunda koʻmak berilayotgan mamlakatlarning milliy manfaatlariga putur yetkazmaslik, faoliyat yoʻnalishi sifatida koʻproq iqtisodiy maqsadlarning ilgari surilishi kabi jihatlarga e’tibor kuchaytirish zarur boʻladi.


Asosiy tayanch tushunchalar

Eksport – tovarlarni chet ellik mijozlarga sotish boʻlib, bunda mazkur mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar mamlakatdan tashqariga chiqariladi.

Import – chet ellik mijozlardan tovarlar (xizmatlar) sotib olib, ularni mamlakatga kiritish.
Reeksport – biror bir mamlakat boshqa mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlarni oʻz iste’moli uchun emas, balki uchinchi mamlakatga qayta sotish uchun xarid qilishi.
Reimport – iste’molchi mamlakatdan reeksport tovarlarni sotib olish.
Xalqaro valyuta tizimi – xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo bitimlarda huquqiy jihatdan mustahkamlangan shakli.
Valyuta kursi – bir mamlakat valyutasining boshqa mamlakat valyutasida ifodalangan narxi.
Toʻlov balansi – mamlakat rezidentlari (uy xoʻjaliklari, korxonalar va davlat) va chet elliklar oʻrtasida ma’lum vaqt oraligʻida (odatda bir yilda) amalga oshirilgan barcha iqtisodiy bitimlar natijasining tartiblashtirilgan yozuvi.
Iqtisodiy bitimlar – qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar koʻrsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga oʻtishi boʻyicha kelishuvlar.