3-mavzu. Tergov harakatlarini o‘tkazishda rasmiylashtiriladigan protsessual hujjatlar

Birinchi guruh tergov harakatlariga batafsilroq to`xtalamiz.
Dalillarni aniqlash, qayd etish va tekshirishda foydalaniladigan tergov harakatlari qo`yidagilardir:

- so`roq qilish (guvoh, jabrlanuvchi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, ba’zan esa mutaxassis va ekspertni);

- Yuzlashtirish;

- tanib olish uchun ko`rsatish;

- ko`rsatuvlarni hodisa sodir bo`lgan joyda tekshirish;

- ko`zdan kechirish;

- guvohlantirish;

- murdani eksgumatsiya qilish;

- eksperiment;

- olib qo`yish;

- tintuv o`tkazish;

- ekspertiza;

- ekspertiza tadqiqoti uchun namunalar olish;

- narsalar va xujjatlarni taqdim etish;

- ishga narsa va xujjatlarni ashyoviy va yozma dalillar sifatida qo`shib qo`yish.

Tergov harakatlarini qo`yidagi ko`rsatkichlari: tergov harakatining nomi, ushbu tergov harakati JPKning qaysi moddasi bilan tartibga solinganligi, uni o`tkazish uchun prokurorning ruxsati kerakligi, uni o`tkazishda holislar ishtirok etishi, tergov harakati bayonnomasi to`zilishi bo`yicha tasniflash zarur.

SHunga muvofiq biz qo`yidagi jadvalda aks ettirilgan tergov harakatlari tizimini ko`ramiz.

T.r	Tergov harakatining nomi	JPK moddasi	Qaror chiqariladimi	Sud yoki prokuror ruxsati talab etiladimi	Bayonnoma tuziladimi	Holislar ishtirok egadimi	Izox
1.	Ko`zdan kechirish	135-141	Yo`q	Yo`q	141	Xa 74, 352	Jinoyat ishi qo`zgatilguncha o`tkaziladi.
2.	Ekspertiza	172-187	Ha 180	Yo`q	Yo`q	Yo`q	Ekspert xulosasi tuziladi 184
3.	Guvohlantirish	142-147	Ha 144	Yo`q	147	352
4.	Murdani eksgumatsiya qilish	148-152	148	Ha 148^2	151	352	Dafn etish chogida bayonnoma 152
5.	Eksperement	153-156	154	Ba’zan,ha prokuror 154	156	352
6.	Tintuv o`tkazish	157-168	159	Ha 161	163	352	Sanksiya olinma-gan bo`lsa 24 soat ichida prokurorga xabar berish
7.	Olib qo`yish	157-168	159	Ba’zan pochta, telegraf suddan, davlat sirlari prokurordan	163	352	Qolgan hollarda ruxsat olish talab etilmaydi.
8.	Ekspert tekshiruv uchun namunalar olish	188-197	191	Yo`q	197	352	Tergovchi yoki mutaxassis (193, 194) yohud ekspert (195) o`tkazishi mumkin
9.	Tanib olish uchun ko`rsatish	125-131	Yo`q	Yo`q	131	352	Tirik odamlar va narsalar, xayvon-lar, murda.
10.	Narsalar va xujjatlarni taqdim etish	198-202	Yo`q	Yo`q	202	352	Ikki xil turi mavjud:tergovchining talabiga bo`yicha, shaxs-ning tashabbusi bilan
11.	Ko`rsatuvlarni hodisa sodir bo`lgan joyda tekshirish	132-134	Yo`q	Yo`q	134	325	Faqat ko`rsatuvlari tekshirilayotgan shaxs xohishi bo`yicha.
12.	Yuzlashtirish	122-124	Yo`q	Yo`q	123
13.	So`roq qilish	96-108
	Ayblanuvchini	109-113	Xa -361	Yo`q	96-108	Yo`q	Himoyachi ishtirok etishi lozim.
	Gumon qilinuvchini	109-113	Xa -360	Yo`q	96-108	Yo`q	Ushlangandan keyin 24 soatdan kechiqtirmay so`roq qilinishi lozim.
	Jabrlanuvchini	114-120	Ha-54	Yo`q	96-108	Yo`q
	Guvohni	114-120	Ha	Yo`q	96-108	Yo`q

Barcha hollarda ham har bir tergov harakatiga qo`yiladigan o`zgarmas talab shundaki, u faqat etarli asoslar bo`lgandagina o`tkazilishi kerak. Tergov harakatining asoslanganligi har qanday majburlash yoki kimningdir huquq va qonuniy manfaatlarini cheklash faqat xaqiqatdan ham zarur bo`lganda, ya’ni muyyan vaziyat shart-sharoitlari bilan oqlangandagina yuz berishini bildiradi.

Tergov harakatiga qo`yiladigan yana bir talab shundaki, u qonuniy bo`lishi kerak, ya’ni uni amalga oshirishda qonunda belgilangan protsessual tartibga katt’iy rioya etilishi lozim. Bu esa yo`l qo`yiladigan va yo`l qo`yilmaydigan harakatlar doirasini nazarda to`tadi. Bu bilan tergov harakatini o`tkazishda ishtirok etuvchi insonnning huquqlari va qonuniy manfaatlari kafolatlanishi bilan birga ayni paytda bunda olinadigan faktik ma’lumotlarning protsessual yaroqliligi boshqacha aytganda muayyan ish bo`yicha ularning aloqadorligi va maqbulligi ta’minlanadi.

Tergov harakatlarini yuritish muqarrar ravishda ahloqiy prinsiplar va normalarga asoslanishi kerak. Xususan, ularning istalgan to`rini o`tkazishda ishda ishtirok etuvchi shaxslar va atrofdagi kishilarning sha’ni va qadr-qimmati kamsitilishiga yo`l qo`yilmaydi hamda inson sogligiga xavf tugdirish taqiqlanadi. Bunda faqat qo`zgatilgan jinoyat ishi bo`yicha tergov harakatlari o`tgkazishga yo`l qo`yiladi. Jinoyat ishi qo`zgatilguncha o`tkazilishi ruxsat etilgan tergov harakatlari (ko`zdan kechirish, ushlab turish, ekspertiza) gina bundan mustasno.

Tergov harakatlarining borishi va natijalari sud uchun dalil bo`lib xizmat qiladigan tegiishi bayonnomalarda qayd etilishi kerak. Tergov harakatlarining natijalari odatda bayonnomalarda mustahkamlanadi, bir qator hollarda esa qaror bo`yicha o`tkaziladi.