2 1- bob. Tovush va nutq nuqsonlarini bartaraf etishda eshituvning o'rni


-Bob. Tovush va nutq nuqsonlarini bartaraf etishda eshituvning o'rni



Download 225 Kb.
bet4/30
Sana11.01.2022
Hajmi225 Kb.
#343998
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30
Bog'liq
2 5282896785822455005

1-Bob. Tovush va nutq nuqsonlarini bartaraf etishda eshituvning o'rni

1.1. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar tafakkurinirivojlantirish

Logopedik ta’sir eshitishi qisman pasaygan zaif eshituvchi bolalar bilan olib boriladigan ishda samarali qo'llanishi mumkin. F.F. Rau, L.V. Neyman va V.I. Beltyukovlarning ta’riflashicha, "zaif eshitish deb eshitishning shunday pasayishiga aytiladiki, bunda nutqni idrok qilishda qiyinchiliklar tug'iladi, biroq maxsus yaratilgan shart sharoitlarda (ovozni kuchaytirish, gapiruvchining bevosita quloqqa yaqin kelishi, tovubli kuchaytiruvchi asboblarni qo’llash va hokazo) eshitishi yordamida nutqiy muloqotga kirishish mumkin bo'ladi."Zaif eshituvchi bolalarni karlardan farqli ravishda zaif eshituvchilar deb nomlash qabul qilingan (karlar uchun tovush kuchaytirgich asboblar qo'llanilsa ham nutqni idrok qilish imkoniyati bo'lmaydi).

Eshitishning yaqqol va turg'un pasayishi nafaqat nutqni idrok qilish, balki ekspressiv nutqning buzilishiga (yoki rivojlanmasligiga) ham olib

keladi. Bu holda, har bir aniq holatda ekspressiv nutqning buzilishi (rivojlanmaganligi) darajasi eshitishning pasayishi darajasiga (daraja qanchalik og'ir bo'lsa shunchalik yomonlashadi), zaif eshitishning boshlanish vaqtiga, bola rivojlanishining shart-sharoitiga (nutqning rivojlanishi va saqlanishi bo'yicha maxsus choralarni qo'llash uning birmuncha yaxshi holatini ta’minlaydi) bog'liq bo'ladi. Tafakkur haqiqatni bevosita va um um lashgan holda aks ettiruvchi bilish jarayonidir. Hozirgi kunda bolalar tafakkurining rivojlanishining uch bosqichi — ko'rgazm ali-harakat, ko'rgazm ali￾obrazli, so'zli-m antiq tavsiflanadi. So'nggi bosqichda umumlashish, tushunchaning shakllanganligi darajasi, ishlatiladigan material xarakteriga ko'ra konkret tushunchali va abstrakt tus￾hunchali tafakkur o'zaro tasniflanadi. K o'rgazm ali-harakat tafakkuri predm et bilan tashqi harakatni o'zida jam laydi, bunda bola m aqsadga erishish vositasi sifatida turli predm etlardan foy￾dalanadi. Am aliy vazifalarni am alga oshirishda m uam m oni hal etishni bir sharoitdan ikkinchisiga o'tkazish zaruriyati yuzaga keladi. Bu ko'rgazm ali-harakat um um lashm alarining shaklla￾nishiga olib keladi. K o'rgazm ali-harakat tafakkurining o'ziga xo￾sligi, bir sharoitdan boshqasiga o'tishda bola harakati va pred￾m et aloqasi, m unosabati tam oyili to'liq nam oyon bo'lm asligi bilan belgilanadi. Shunday qilib, nutqiy rivojlanishgacha tafak￾kurning inert, harakatchan emasligi kuzatiladi. M a’lum nuqtayi nazardan bola narsani anglab, undan qiyinchilik bilan ajraladi. N onutqiy m uloqot im o-ishora yoki so'zlashuv nutqini shakllan￾tirish uchun asosiy om il sanaladi. K ar bola nutqini rivojlantirish uning tafakkurini rivojlantirishda m uhim o'ringa ega. A.V. Zapo rojets fikricha, bolaning am aliy tajribaga va sensor tarbiyaga ega bo'lishi asosidagina bu jarayon am alga oshishi m um kinli￾gini e ’tiro f etiladi. K o'rgazm ali-harakat tafakkuri rivojlanishidan orqada qolish nutqi mavjud bo'lm agan eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarda ham uchraydi. N.V. Yashkova tadqiqotlarida eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar sog'lom bolalarga nisbatan katta yoshlarda ko'rgazm ali-harakat vazifalarini yaxshiroq hal eta olishi aniqlan￾gan. 9 —10 yoshlardagi eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar uchun kattalar harakatiga taqlid qilish xosdir. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar harakatni um um lashtirish usuliga ega bo'lm aydilar, shu sa￾babli bu vazifani o'rgatish uchun to 'rt m arotaba ko'p vaqt va uch m arotaba ko'p ko'rgazm a kerak bo'ladi.

A .R .Luriya va F.L.Yudovich nutqiy rivojlanishi orqada qol￾gan sog'lom egizak bolalar tafakkurining o'ziga xos xususiyatlarini tadqiq etgan. Bolalar harakatni so'zdan ajratish, rejalashtirish, ele￾m entar tasniflash malakasiga ega bo'lm aganlar. Predm et ifodasi,

belgi, m unosabatlarini anglab bola predm et obrazlari bilan tafakkur harakatlarini amalga oshiradilar.

E shitishida nuqsoni bo'lgan bolalar uzoq m uddat davom i￾da ko'rgazm ali-obrazli tafakkur bosqichida qoladilar. Xususan, T.V. Rozonova tadqiqotlarida eshitishida nuqsoni bo'lgan bola￾larning ko'rgazm ali-obrazli tafakkurining rivojlanishidagi farq m aktab ta ’lim ining boshida kuzatilishini isbotlaydi. K o'rgazm ali￾obrazli tafakkurni rivojlantirish m odel tasavvurlarni um um lashti￾rish im konini yuzaga keltiradi. K o'rgazm ali-obrazli tafakkurni shakllantirish so'zlash nutqining shakllanishi bilan bog'liq bo'lib, ko'rgazm ali-obrazli tafakkurni so'zli-m antiq tafakkuri bosqichiga o'tishi sog'lom bolalarga nisbatan eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarda uzoq m uddat davomida am alga oshadi. Bu fikrlash op￾eratsiyalarining rivojlanishida nam oyon bo'ladi. Fikrlash oper￾atsiyalari tizim ga tashkillashtirilgan um um iy harakatlardir. Bu fikrlash operatsiyalari asta-sekinlik bilan am alga oshadi. E shit￾ishida nuqsoni bo'lgan bolalarda fikrlash operatsiyalari eshituvchi bolalarga nisbatan kech shakllanadi. A naliz va sintez jarayonining rivojlanishida ham orqada qolish kuzatiladi. Bu jarayonlar yanada uzoq m uddatli va sistem atik tarzda am alga oshadi. Taqqoslash jarayonida farqlarni topish va o‘xshatish m unosabatlari am alga oshadi. I.M .Salovyov ta ’kidlashicha, eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarda taqqoslashning quyidagi jihatlari namoyon bo'ladi: ikki predm etni taqqoslashdan birining analiziga o'tib ketish, vazifani soddalashtirish, predm etlarni taqqoslashdagi qiyinchiliklar kuza￾tiladi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarning o'sm irlik chog'ida taqqoslash texnikasini egallashda yutuqlar kuzatiladi, taqqoslash sifati oshadi. Abstraksiyalash jarayoni sujetli-rasm o'yin va o'quv faoliyati jarayonida amalga oshadi. Sujetli-rasm o 'tin n in g xarakterli xususi￾yati o'rindosh predm etlarni qo'llash hisoblanadi. Alm ashtiriluvchi predm etlar xususiyatini ajratish va taqqoslash abstraksiyaga asosla￾nadi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar alm ashtirilgan predm et￾larni qo'llashda qiyinchiliklarga uchraydilar. H atto alm ashtirish

uchun funksional m um kin bo'lgan predm etlar ular tom onidan har doim qo'llanilm aydi, ularni real funksional ahamiyatida ajratish eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar uchun qiyin tarzda kechadi.

N .l.S h if m a’lumotlariga ko'ra, m aktabgacha yoshdagi, m aktab yoshidagi eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar uchun alm ashtiruvchi vosita sifatida tanishga nisbatan, notanish predm etlarni qo'llash qulaylik tug'diradi. Abstraksiya jarayonida orqada qolish eshitishi￾da nuqsoni bo'lgan bolalar o'quv faoliyatida ham orqada qolishiga sabab bo'ladi. Fikrlash operatsiyalarini amalga oshirish eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarda nisbatan kechroq amalga oshishini bir qator psi￾xolog olim lar o'z ishlarida ko'rsatib o'tadilar. So'zli-m antiq yoki tushunchali tafakkur rivojlanishida eshiti￾shida nuqsoni bo'lgan bolalarda sog'lom bolalarga nisbatan o'ziga xoslik kuzatiladi. Eshitishida nuqsoni mavjud bolalarda tafakkur va nutqning rivojlanish yo'nalishi, eshituvchilarga nisbatan kech amalga oshadi. Kundalik qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun, in￾tensifikatsiya qilish yetarli emas, chunki har qanday so'z yoki fraza tafakkur rivojlanishiga ijobiy ta ’sir ko'rsatmaydi. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar kattaliklarni taqqoslash, kattaliklar o'zaro m unosabatini tushunish, masala m azm unidan uni ko'rgazm ali ifodalash, berilgan m unosabatlarda ko'rgazmali sharoitda ajratishni ifodalovchi bir qator m asalalarni hal etishda qiyinchiliklarga uchraydi. Asosiy qiyinchiliklar matn mazmuni bo'yicha xulosa chiqarish, m a’lum otlarni analiz va sintez qilishda yuzaga keladi. Bunda eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar m azm u￾nan to'liq bo'lm agan, lekin nutqiy vositalar bilan ifodalangan javob￾larni bayon etadi.


Download 225 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish