1."Илмий-тадқиқот методологияси" фанининг предмети, методи ва вазифаларини изохлаб беринг. «Илмий тадқиқот методологияси»

66. Илмий тадқиқот ва ижод тизимида далил нималарни ифодалайди?
Далил – ―бу ўтмишга ѐки ҳали давом этаѐтган ҳозирги даврга тегишли бўлган, лекин келажакка ҳеч қачон тегишли бўлмайдиган ҳаракат, ҳодиса, воқеа; бу – хаѐлот, уйдирмага қарама-қарши ўлароқ, воқелик, ўйлаб топилмаган нарса ѐки ҳодиса; бу – абстракт ва умумийга қарама-қарши ўлароқ аниқ ва якка нарса ѐки ҳодиса; ниҳоят, ―далил‖ тушунчаси бир карралик ҳодисалар ѐки воқеалардан бир-бири билан узвий боғлиқ бўлган ҳодисалар йиғиндиси, жараѐнлар, муносабатларга кўчирилган...‖.
Далиллар – бу фанни фалсафа ва диндан фарқлаш имконини берадиган фаннинг асосий омили. Фалсафа ҳам, дин ҳам бундай далиллар ва умумлаштиришларни яратмайди. Далил (лот. factum – юз берган ҳодиса) – ҳақиқийлиги аниқ белгиланган даъво кўринишидаги билим. Далил – бу содир бўладиган (содир бўлган) воқеа. Далил қайд этилган эмпирик билимни ўзида ифодалайди ва ―воқеа‖, ―натижа‖ тушунчаларининг синоними сифатида амал қилади (яъни маъно жиҳатидан улар билан айний ѐки уларга яқин туради). Далил – бу амалда аниқланган, уйдирма бўлмаган воқеа, ҳодиса. Далил – бу билиш мумкин бўлган ҳодиса; билиш мумкин бўлмаган ҳодиса илмий далил ҳисобланмайди. Фанда далиллар назарий мулоҳазаларнинг ахборот манбаи ва эмпирик асоси вазифасини бажариш билан бир қаторда, уларнинг ҳақиқийлиги мезони бўлиб ҳам хизмат қилади. Ўз навбатида, назария далилнинг концептуал асосини шакллантиради: воқеликнинг ўрганилаѐтган жиҳатини фарқлайди, далилларни баѐн этиш тилини, экспериментал тадқиқот воситалари ва усулларини белгилайди. Бу ерда энг катта қийинчилик ҳақиқий далилларни ҳақиқий бўлмаган, ҳақиқий бўлиб туюлаѐтган далиллардан фарқлашдан иборат.
67.DALILNING TURLARI
dalillarni o'rganish ular o'quvchining o'rganayotganligini aniqlaydigan testlar. Birinchidan, o'qituvchi o'z shogirdlari o'rganayotganligini qanday bilishi va ushbu ma'lumotni butun o'quv jarayoni davomida qanday to'plashi kerakligini aniqlashi kerak.
O'quv dalillaridan foydalanish ta'lim muassasasining tashkiliy jihatlariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, chunki bu amalga oshirilayotgan dasturlarni baholashni osonlashtiradi va shu bilan erishilgan narsalarning ta'siri va samaradorligini aniqlash mumkin Shu bilan birga, texnologiya etishmasligi, kerakli ma'lumotlarga ega bo'lmaslik, vaqt etishmasligi va dalillardan foydalanishga nisbatan tashkiliy munosabat kabi boshqa jihatlar kabi to'siqlar bo'lishi mumkin. Yana bir qiyinchilik shundaki, olingan ma'lumotlarning sifati qaysi savolga javob berish kerakligi aniqligi bilan bog'liq.Ya'ni, o'quv dalillari tufayli erishmoqchi bo'lgan maqsadga nisbatan. O'quv dalillari ular qanchalik ob'ektiv ekanligi va o'quvchilarni o'rganishga oid savollar turiga qarab bo'linadi.Shu tarzda, ular to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita dalillarga bo'linadi. Yaxshi baholash ikkala dalil turiga asoslanishi kerak, chunki umuman to'g'ridan-to'g'ri ma'lumotlar ob'ektiv va miqdoriy ma'lumot berishga moyildir, bilvosita dalillar odatda o'rganish nima uchun sodir bo'lishi yoki bo'lmasligi haqida ko'proq sifatli ma'lumot beradi.
Turlari
O'rganishning dalil turlari ichida ikkita katta guruh mavjud. Birinchi navbatda, dasturni tugatgandan so'ng baholanadigan bilim, ko'nikma, munosabat va odatlar kabi ta'lim natijalariga qaratilgan to'g'ridan-to'g'ri dalillar ajralib turadi.
Ikkinchidan, bilvosita dalillar, bu odatda jarayonlarga, kirish omillariga va kontekstga qaratilgan.Ushbu dalillar talabalarning nima uchun o'rganayotgani yoki o'qimayotganligini tushunishga yordam beradi va dasturni amalga oshirish paytida ishlatilishi mumkin.