1.Ёғ ва ёғсимон моддалар ва уларнинг биологик аҳамияти синфланиши ва номенклатураси

Липидлар

• 1.Ёғ ва ёғсимон моддалар ва уларнинг биологик аҳамияти
• синфланиши ва номенклатураси
• 2.Липид ва липоидларнинг тузилиши,хоссалари табиатда
• тарқалиши ва ёғ кислоталари
• 3.Триглисерид, фосфолипид, стерин, стерид, ва мумлар.

Липидлар структураси ва вазифаси

• Тирик табиатда кенг тарқалган органик бирикмалардан липидлар (юнонча, липос-ёғ) ҳисобланади. Улар қутбланмаган, сувда деярли эримайдиган, кичик молекулали бирикмалар бўлиб, органик эритувчиларда--эфир, ацетон, бензол ва хлороформларда яхши эрийди.
• Липидлар синфини ташкил қилувчи моддалар турли хил структурага ва биологик вазифага эга бўлган бирикмалардир. Барча липидлар ёғ кислоталари ва ранг-баранг спиртларнинг мураккаб эфирларидир.

Липидларнинг биологик аҳамияти

• Физиологик вазифаси бўйича липидлар заҳирали ва структуралиларга бўлинади. Заҳирали (резерв) ёғлар аксарият бўйрак, юрак, жигар, қорин бўшлиғида, тери остида, ичак деворларида тўпланади.
• Организмнинг эҳтиёжига қараб энергия сифатида ишлатилади. Булар асосан триглициридлардир. Қолган ёғлар структурали липидларга қўшилади.
• Липидлар ҳаётий жараёнларда муҳим ва турли хил вазифаларни бажаради:
• Липидлар оқсиллар билан бирикиб, биологик мембрананинг структурасини ташкил қилади. Демак, улар биомембраналарда ўтказувчанликни ва нерв импульсларини узатилишида иштирок этадилар.
• Энергетик вазифаси. Улар энергия сиғими катта бўлган, ҳужайра ёқилғисидир. 1 гр ёғ оксидланганда 39 кДж энергия ажралади.Бу эса углеводларнинг шу миқдордаги энергиясидан икки марта кўпдир. Липидлардаги энергия ихчам, компакт захира ҳолда адипоцитларда, яъни ёғ тўқималарида тўпланади.

Липидларнинг биологик аҳамияти

• Ёғлар термоизоляция шаклида ҳимоя вазифасини бажаради. Липидлар ўзларининг иссиқликни ўтказувчанлик хусусияти паст бўлганлиги учун организм ҳароратини бир меъёрда сақлашда хизмат қилади. Ёғ қатламлари организмларни турли хил механик жароҳатлардан, ўсимлик қобиқлари таркибидаги мумлар касал тарқатувчи инфекциялардан ва сувни ортиқча сарфланишидан сақлайди.
• Ёғлар таркибидаги узун углеводород занжирида ёғ кислоталар борлиги учун ва кислород камлигидан ҳар бир грамм ёғ оксидланганида кўп миқдорда сув молекулалари ҳосил бўлади. Кам сувли шароитда яшайдиган ҳайвонларнинг сувга бўлган талаби ва тухумдан жўжа очишда сувга бўлган эҳтиёжи, асосан ёғ кислоталарининг оксидланиши ҳисобига қондирилади.
• Инсон танасининг 10-20% ини липидлар ташкил этади. Ёши катта одамларда 10-12 кг ёғлар бўлади, бу липидларнинг 2-3 кг структурали ёғларига тўғри келади. Заҳирадаги липидларнинг 98% и ёғ тўқималарида тўпланади. Нерв тўқималарида 25% гача, биологик мембраналарда эса 40%гача структурали ёғлар учрайди (қуруқ вазнига нисбатан )