13-Мавзу: Табиий тусдаги фавқулодда вазиятлар, уларнинг таснифи ва тавсифи. Аҳоли ва ҳудудни табиий фвлардан муҳофаза қилиш

Қор кўчкиси ҳақида умумий маълумот
Т оғларнинг тик ёнбағирларида қор массасининг ағдарилиб ёки сирпаниб тушиши қор кўчкилари деб аталади. Қорнинг устки қисми бироз музлаган бўлиб, унинг устига қалин қор ёғса ва маълум сабабларга қўра пастга қараб силжиса қуруқ кўчки ҳосил бўлади. Баҳор ойларида қор эриган сувининг шимилиб, қорнинг тагини ҳўллаши натижасида қор массасининг турғунлиги камайиб пастга ағдарилиб тушишидан ҳўл кўчки ҳосил бўлади.
Қуруқ кўчкилар 100км/соат ва баъзан 300км/соат тезликда ҳаракатланади, ҳўл кўчкилар секинроқ - 30 км/соат тезликда силжийди.
Қор кўчкисининг уч тури бўлади:
1. Янги ёқкан қордан (қор ёғиши вақтида ёки ундан кейин ҳосил бўлади).
2. Қор коплами катламининг бузилиши билан боғлик.
3. Қор кўчкилари сел оқимлари, кўчки, ўпирилиш, сув тошқинларига олиб келади.
Қор кўчкини олдини олиш учун пассив ва актив чора - тадбирлар қорилаши мимкин. Пассив чораларга куйдаги усуллар киради: таянч инсоотларни, дамба, ариклар, кўчки кесувчи қурилмалар.
Қор кўчкисини сунний равишда, белгиланган вақтида ва хавфсизлик чораларига амал қилиб ўтказиш-фаол чора деб аталади.


Шамол ва унинг турлари
К учли шамол (довул). Тезлиги 120 км/сек дан ортадиган, ер юзига яқин жойда 200 км/с ни ташкил этади. Вайрон қилувчи ва анча давом этувчи кучли шамол ҳисобланади.
Тўфон. Бу ер устки иншоатларини жиддий зарарлайди, денгиздан 10-12 метр баландликда тўлқинни юзага келтиради ва тоғлардаги қорли бўрон ва шамол, ҳаво массасини 12 ва ундан юқори балларда (1 балл – 2,5 м/сек) ҳаракатлантиради. Океанда юзага келадиган (50 м/сек) тўфон тайфун деб аталади.
Б ўрон. Тезлиги 20 м/с дан ортиқ ва узоқ давом этувчи кучли шамол. У циклон даврида кузатилади ва денгизда катта тўлқинларни, қуруқликда эса вайроналикларни келтириб чиқаради.
Қуюн. Бу момоқалдироқ булутида юзага келувчи ва кўпинча ер юзасигача диаметри ўнлаб ва юзлаб метрга етувчи хартум шаклида чўзилувчи шамол. У узоқ муддат давом этмайди, булут билан биргаликда ҳаракат қилади.