13-bob. “O’TY” aj ning iqtisodiy faoliyat boshqarmalari

14.5. Vagon xo’jaligi va uning vazifalari
Vagon xo’jaligi – temir yo’l transportining etakchi tarmoqlaridan biri.

Temir yo’l transportida tashish jarayonini amalga oshirish uchun vagon parki mavjud bo’lib, u yuk va yo’lovchi vagonlarga bo’linadi. Vagon xo’jaligining asosiy vazifasi temir yo’llarning barcha vagon parklarini uzluksiz va xavfsiz ishni ta’minlab beruvchi ishchan holatni ta’minlash hisoblanadi. Bu xo’jalikda ishlovchilarning alohidagi diqqati vagonlarni ta’minlashni yaxshilash va ta’mirlash, ta’mirlashning barcha turlarida vagonlarning turish vaqtini qisqartirish, shuningdek vagonlarning buzilgan holatda turadigan umumiy vaqtini qisqartirishga qaratilgan bo’lishi kerak.

Bu o’z navbatida vagonlardan foydalanish sifatini oshirishga, tashish jarayonini tezlashishiga va temir yo’lda tashish tannarxining qisqarishiga imkoniyat tug’diradi.

Vagon xo’jaligi tarkibiga quyidagi ishlab chiqarish bo’limlari kiradi: Vagon ta’mirlash zavodlari, vagon deposi, vagonlarga texnik xizmat ko’rsatish punktlari; ixtisoslashtirilgan bazalar va vagonlarni tashishga tayerlash punktlari (yopiq vagonlarni yuvish, stisternalarni yuvib tozalash va parlash, yo’lovchi vagonlarni ekipirovka qilish va boshqalar); avtotormoz va avtosstepka uskunalarini, rolikli podshipniklarni ta’mirlash bo’yicha punktlar; g’ildirak juftlarini tuzish bo’yicha ustaxonalar; kompressor stanstiyalari va boshka doimiy qurilmalar.

Vagon depolari vagon xo’jaligining asosiy korxonasi hisoblanadi va bevosita Mintaqaviy temir yo’l uzeliga bo’ysinadi. O’z vazifasiga ko’ra ular yuk, yo’lovchi va refrijirator vagon depolariga bo’linadi. Belgilangan ish hajmini bajarish uchun vagon depolari asosiy fondlar va aylanma vositalari bilan ta’minlanadilar. Vagon depolarining asosiy fondlari temir yo’lning asosiy ishlab chiqarish fondlarining umumiy miqdoridan 15 % ga tashkil etadi va o’z ichiga quyidagilarni oladi: binolar, inshootlar va uzatish qurilmalari; kuchli ish mashinalari va jihozlar; transport vositalari; instrumentlar, o’lchov asboblari, ishlab chiqarish va xo’jalik inventar va boshqa asosiy fondlar. Yo’lovchi vagon depolarida barcha asosiy fondlarning deyarli yarmi hisobda turadigan yo’lovchi vagonlarning narxiga to’g’ri keladi. Vagon depolarida asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini oshirish avvalo qurilmalar va majmuaviy mexanizastiya vositalaridan unumli foydalanish, eskirgan qurilmalarni modernizastiyalash va almashtirish, ishlab chiqarish maydonlari hamda transport vositalaridan oqilona foydalanish hisobiga ta’minlanishi kerak.

Vagon depolarining tashkiliy tuzilmasi vazifasiga va bajariladigan ish hajmiga ko’ra bog’liq bo’ladi. Yuk vagonlarini ta’mirlash bo’yicha depo tashkiliy tuzilmasining sxemasi 8 - rasmda ko’rsatilgan.

Vagon deposining ishlab chiqarish faoliyati ishlab chiqarish-moliya rejasi asosida amalga oshiriladi. Vagon deposi faoliyatida umumiy ko’rsatkichlardan tashqari quyidagi o’ziga xos ko’rsatkichlar aniqlanadi: vagonlarning fizik birliklarda depo ta’miri, elementlarni almashtirish yo’li bilan g’ildirak juftlarini ta’mirlash, konteynerlarning fizik birliklarda kapital va rejaviy joriy ta’mirlash, tashishga tayerlangan yuk vagonlarining soni texnik xizmat ko’rsatish punktlari (TXP) orqali o’tgan yuk va yo’lovchi vagonlar, yo’lovchi vagonlarning butun yo’l davomidagi vagon-kilometri (kuzatuvchilar zahirasiga ega bo’lgan depo), refrijerator poezdlarning vagon-kilometri (refrijerator depolari uchun), depo ta’mirida vagonlarni ta’mirlash yo’llariga uzatishdan to ta’mirdan chiqarishga qadar turgan vaqt me’yori, buzilgan holatdagi ta’mirtalab vagonlarning qoldiq me’yori.