1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha: asosiy yo‘nalishlar va ta’riflar

I. Aholining umumiy tug‘ilish 
koeffitsienti
.
Bir yilda tug‘ilganlar sonini 1000 ga ko‘paytiriladi. Hosila aholining o‘rtacha yillik soniga 
nisbatiga teng bo‘ladi, ya’ni: 
K
tug‘lish

(T*1000)/
S
Bu erda T – tug‘ilgan bolalar soni; 
S
- aholining o‘rtacha yillik umumiy soni. 
2. Vafot etish koeffitsienti. 
Vafot etish koeffitsienti yil davomida vafot etganlar sonini 1000 ga ko‘paytirilgach, olingan 
natija aholini yillik o‘rtacha soni nisbatiga teng: 
K
vafot

(V*1000)/
S
. 
Bu erda V – vafot etganlar soni. 
3. Tabiiy o‘sish koeffitsienti. K
tab.us

K
tug‘
-K
vafot
4. Nikox qurish koeffitsienti: 
K
nikox

(N*1000)/
S
N – nikoh ko‘rganlar soni. 
5. tug‘ilish va vafot etish orasidagi nisbat hayotiylik koeffitsientini hisoblaydi. 
6. Ajralish koeffitsienti: 
K
ajralish

(A*1000)/
S
Bu erda A – ajrashganlar soni. 
5. Aholi migratsiyasi. Aholini istiqboldagi sonini aniqlash. 
Alohida aholipunktlari, hududlari aholining soni faqat tabiiy xarakat natijasida o‘zgarmasdan, 
balki mexanik xarakat natijasida yoki alohida shaxslarning xududiy ko‘chishi natijasida, ya’ni aholi 
migratsiyasi ham o‘zgaradi. 
Aholining mamlakat ichkarisida u erdan bu erga ko‘chishi ichki migratsiya, bir mamlakatdan 
boshqa mamlakatga ko‘chishi esa tashqi migratsiya deb ataladi. Ichki va tashqi migratsiya har xil 
sabablardan kelib chiqishi mumkin: masalan, ish qidirish sababli. 
Sobiq Ittifoq tarqab ketganidan so‘ng uning tarkibidagi ittifoqdosh respublikalarda 
migratsiya jarayonlavri ancha kuchaydi. 
Har bir aholi punkti va umuman mamlakat uchun aholi migratsiyasining asosiy 
ko‘rchsatkichlari qu yidagilar hisoblanadi: kirib kelganlar soni, chiqib ketganlar soni va ularning 
koeffitsientlari. 
59 

---

Kirib kelish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi: 
K
kirib kelish=
(kirib kelganlar soni/
S
)*1000 
CHiqib ketish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi: 
K
chiqib ketish=
(chiqib ketganlar soni/
S
)*1000 
K
mex.o‘s=
(kirib kelganlar soni – chiqib ketganlar soni)/
S
*1000 
Kirib kelganlar va chiqib ketganlar soni mamlakat bo‘yicha hisoblanadi, shuningdek, u jinsi, yoshi 
migratsiyasi sabablari bo‘yicha taqsimlanadi. 
Migratsiya haqidagi ma’lumotlarning tahlili aholining davlatning qaeriga va qaeridan, 
qanday miqdorda ko‘chishi yuz berayotganligini ko‘rsatadi, bu esa o‘z navbatdagi ko‘plab xo‘jalik 
va boshqa tadbirlarni rejalashtirishda muhim hisoblanadi. 
Aholining kelajakda ma’lum vaqt oralig‘idan keyin bo‘ladigan sonini turli xil usullar 
yordamida aniqlash mumkin. 
Aholi sonining umumiy istiqbolini ma’lum tahlil qilinayotgan ma’lum davrda aholi 
sonining tabiiy va mexanik o‘sishi haqidagi ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Masalan, agar 
aholining soni muayyan davr boshiga ma’lum bo‘lsa va umumiy o‘sish koeffitsienti hisoblangan 
bo‘lsa, u holda aholi sonining t yildan keyin bo‘ladigan istiqbolini quyidagi formula bilan 
hisoblash mumkin. 
1000
1




t
b
t
b
K
S
S
)
(
ум.ыс
S
b
– rejalashtirilayotgan davr boshiga aholi soni; 
T – bashorat qilinayotgan yillar soni; 
K
um.o‘s
– shu davrga aholining umumiy o‘sish koeffitsienti. 
Umumiy aholi sonini bashorat qilishning boshqa usuli ham mavjud. U dinamika qatorlarini 
eksttropoliyasiya qilishga asoslanadi. 
Aholi soni istiqbolini alohida yosh bo‘yicha guruhlarga ajratib ham hisoblash mumkin. 
Buning uchun aholi soni va yosh strukturasi haqida, yoshi bo‘yicha tug‘ilish koeffitsientlari haqida 
ma’lumotlar va xakozolar bo‘lishi kerak.