1. Ko’llar, ularning turlari va tarqalishi. Botqoqlar va ularning turlari va tarqalishi. Suv omborlari va ularning tarqalishi

6. Hozirgi zamon muzliklari. “Muzlik davri” “Muzlik epoxalari va muzliklararo epoxalar”, “To’rtlamchi davr muzlanishi (muzliklari)” degan iboralardan pleystotsen muzlanishi – Yerning yaqin o’tmishidagi qandaydir bir favqulotda, halokatli voqeadir, degan ma’no tushinilmasligi kerak. Quruqlik yuzasi u yoki bu qismining muzlanishi geografik qobiq hayotidagi oydin hodisasidir. Qutblarning siljishi, tog’ paydo bo’lish protsesslari, materiklar maydonining kengayishi, iqlimlarning o’zgarib turishi, Dunyo okeani sathining ko’tarilishi va pasayishi, uning transgressiyasi va regressiyalari va geografik qobiqning boshqa chuqur o’zgarishlari xionosferaning goh kengayib, goh qisqarishi bilan birga ro’y bergan.
Hozirgi vaqda yuqorida aytib o’tilganidek, doimiy muzlar bilan qoplangan maydon quruqlik yuzasining taxminan 11 % ni tashkil etadi. Agar yer sharidagi barcha muzni quruqlik yuzasiga bir tekis taqsimlansa, uning qalinligi 182 m bo’lar edi. Doimiy qor bilan muzlar barcha iqlim mintaqalarida bo’lsa-da, ularning miqdori turli mintaqalarda turlichadir.
Arktika orollarida, Grenlandiya qirg’og’ining bir qismini hisobga olmasak, qor chegarasi dengiz sathidan balanddan o’tadi. Shu sababdan uning sohillaridagi muzdan holi joylar ba’zi orollarda ko’proq, ba’zilarida kamroq. Arktikaning sernam Atlantika okeani tamonida muzlanish juda kuchli bo’lib, u miqdorining kamayib borishiga qarab Bering bo’g’ozi tamon qisqara boradi.
Grenlandiyada, uning 2186 ming km² umumiy maydonidan 1700 ming km² ni yoki 83 % ni muz band qilgan. Orol bir – biriga tutashgan ikki uchta gumbazdan iborat g’oyat katta muz qalqoni bilan qoplangan. Uning uzunligi 2400 km, o’rtacha qalinligi 1500 m, eng qalin joyi 3400 m. Agar bu muz erib ketsa, Dunyo okeanining sathi 7 m ko’tarilgan bo’lur edi. Muz bosgan yassi tog’ining baland nuqtasi – 3157 m, uzunligi 200 km ga boradigan siljuvchi muzliklar dengizga oqib tushib aysberglar hosil qilidai. Sohilda muzliklarning boshqa tiplari ham bor. Sohillarning ko’p joylarida muz yo’q.
Dengiz iqlimli va baland yer yuzasi parchalanib ketgan Shpitsbergenda muzliklar hosil bo’lishi uchun sharoit qulaydir. Maydonining 90 % ni muzlar egallaydi. Ular orasida muz qalqonlari va muz dalalari, Shpitsbergen tipidagi muzliklar ustun turadi, shelf muzliklari va siljuvchi muzlar ham bor.
Frans – Iosif yerining 87 % i muz bilan qoplangan. Muzliklar asosan sidirg’a tarqalgan bo’lib, materik muzliklaridir.
Novaya Zemlya orollarida vodiy muzliklari Matochkin shar bo’g’ozi yaqinida uchraydi. Shimolida maydoni 24000 km², qalinligi 300 – 700 m keladigan muz qalqoni bor.
Severnaya Zemlya orollarida qoplama muzliklar tarqalgan bo’lib, ular arxipelag maydonining 45 % ni band qiladi.
Antarktidaning chekkalarida muzdan holi “vohalar” – qahraton savuq sahrodan iborat joylar va nunataklar bor. Muz bilan qoplanmagan yerlar materik umumiy maydonining taxminan 5 % ini tashkil etadi. Muzliklar qit’alar bo’yicha mana bunday taqsimlangan: S.V.Kalesnikdan, 1963 yil kichikroq o’zgarishlar bilan olindi (11-jadval).
11-jadval