1 -§. Turkistonda istiqlol uchunkuraslining g'oyaviy asoslari

Harakatning Turkiston siyosiy muhitiga ta'siri

Turkiston XKS raisi Qayg'usiz Otaboyev Turkiston MIK 4-plenumida (1922-yil iyul) quyidagi haqiqatni oslikora ta'kidlaslidan cho'chimadi: «...dastlabki davrlardabosmachilik ruhida bo'lgan bu harakat endilikda siyosiymazmun kasb etdi. Shuni ta'kidlasli lozimki, 1919—1920-yillarga kelib Farg'onada qaroqchilik, bosmachilikemas, balki o'ziga xos xalq qo'zg'oloni vujudga keldi. Bizto'rt yil davomida bu harakatga hatto to'g'ri bahoberishni ham bilmadik, u xalq qo'zg'oloni bo'lgani holdabosmachilik deb atadik».

Asosiy harakatlanuvchi kuch dehqonlar, chorikorlar, mardikorlar, hunarmandlar edi. Turkiston respublikasirahbarlaridan Turor Risqulovning e'tiroficha, harakatga«asosan dehqonlar va hunarmandlar kelib qo'shilardi».Ularning milliy tarkibi asosan tub joy aholisi — o'zbek,tojik, qirg'iz, qozoq, turkman, qoraqalpoq va uyg'urlardan iborat edi.

Sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakatni taslikiliyjihatdan uyushtirishda Farg'ona vodiysi, Buxoro vaXorazmdagi guruh rahbarlarining mazkur davrda bo'libo'tgan o'ttizdan ortiq qurultoylarining ahamiyati kattabo'lgan. Ularda rahbarlar saylangan, yagona qo'mon-donlik ostiga birlaslitirilgan. Ammo bunga doim hamamal qilinmas edi.

Turkiston ziyolilari va taraqqiyparvarlari — naman-ganlik Nosirxon to'ra Said Kamolxon to'ra o'g'li,toslikentlik muftiy Sadriddinxon Maxsum Sharifxo'jaqozi o'g'li, Turkiston MIK raisining sobiq o'rinbosariTo'raqul Jonuzoqov, asli boshqirdistonlik Ahmad ZakiValidiy va boshqalar bu harakatni qo'llab-quvvatladilar.