011 adabiyot 1-qism djvu

d a rs. GAPDA SO‘ZLARNING BOG‘LANISHI

1. 
   topshiriq. Quyida berilgan so‘zlami bir-biriga bog‘lab gap tuzing. So‘zlami bogiash uchun nimalar qilganingizni ayting.
   

Mustaqillik, biz, baxt, ber.

ozodlikka	o‘qimoq
ertakni	cho‘milmoq
daryoda	düosi
lolani	erishmoq
onaning	uzmoq

67. 
    mashq. Berilgan hikmatli so‘z!arni o‘qing. So‘z birikmalarini aniqlab, daftaringizga yozing.
    

Namuna: Vatanni sevmoq iymondandir.

(vatanni sevmoq, sevmoq iymondan)

1. Beshikdan qabrgacha ilm izla. 2. Hunar, hunardan rizqing uñar.

3. 
   Jannat onalar oyog‘i ostidadir. 4. Vatan ostonadan boshlanadi. 5. Sihat tilasang ko‘p yema, izzat tilasang ko‘p dema. 6. Bir gul bilan yoz bo‘lmas.
   

1. 
   topshiriq. Maqol va hadislaming mag‘zini chaqing. Ulami izohlang.
   
2. 
   topshiriq. Ajratgan birikmalaringizdagi qaysi so‘z asosiy ma’noni ifodalayotganini, qaysi biri uni to‘ldirib, izohlab kelayotganini aniqlang.
   

Savol va topshiriqlar

^ 1. Gapda so‘zlar necha xil usul bilan bog‘lanadi?

2. 
   Teng bog‘lanishga misollar keltiring.
   
3. 
   Tobe bog‘lanishga misollar ayting.
   
4. 
   Kitob o'qidim, yer va quyosh birikmalaridagi so‘zlaming bog‘lanish
   

usullami aniqlang.

67. 
    mashq. Uyga topshiriq. So‘zlarni bir-biriga bog‘lab gaplar hosil qiling va ularni daftaríngizga ko‘chiring.
    

1. Biz, bog\ ish. 2. Ona, dunyo, eng, chiroyli, ayol. 3. Toza, yur, kasal, bo‘l. 4. Alisher Navoiy, o‘zbek, xalq, buyuk, shoir. 5. Uy, ish, ona, yordam.

11. 
    dars. SO‘Z BIRIKMASI
    

1. 
   topshiriq. Kuylayman so‘ziga nisbatan savol berib ko‘ring (nimani? yoki kimni?) Darhol javob olasiz: yurtimni kuylayman. Bu birikmada qaysi qism muhim ahamiyatga ega ekanligini toping.
   
2. 
   topshiriq. Chiroyli bino, katta bino, yangi bino birikmalaridagi tobe va hokim qismlami aniqlang.
   

_

f Ikki so‘zning biri tobe, ikkinchisi hokim tarzidagi bog‘lanishiga tobe bog‘lanish deyiladi. Tobe bogianishda doim ikkita qism: tobe va hokim so‘z boMadi. Tobe so‘z hokim so‘zga bog‘lanadi. So‘roq hokim so‘zga qarab beriladi. So‘roqqa javob bo‘luvchi so‘z tobe qism sanaladi.


22



Masalan:


ozod

obod

mafti

bcqi)





oikam


V.


/ 69-mashq. Aralash holda berilgan so‘zlarni unga mos keladigan so‘zlar bilan bog‘lab so‘z birikmalari tuzing, hokim va tobe qismlarni toping.

Mamlakatimizning, dunyoga, xorijda, fermer, jonini, fidoiy, zotlar, xo‘jaligi, fido qilmoq, o‘qimoq, chiqmoq, shuhrati.

*70-mashq. 0‘zbek so‘zi ishtirokida so‘z birikmalari tuzing va gaplar hosil qiling.

71. 
    mashq. Grammatik o‘yin tashkil qiling. Gul so‘zi ishtirokida kim eng ko‘p so‘z birikmasi tuza olar ekan? Topshiriqni yozma bajaring.
    
72. 
    mashq. Gaplar tarkibidan so‘z birikmalarini ajratib oling va ularning bog‘lanish usullariga izoh bering.
    

1. Aql bozorda sotilmas. 2. Aql aqldan quvvat oladi. 3. Aybini yashirmoq nodonlar ishi. 4. Aqldan ortiq boylik yo‘q. 5. Aqlni beaqldan o‘rgan. 6. Ahmoqning katta-kichigi yo‘q.





o‘g‘loni


xalqi


yen


eli

yurti-^

millati ► qizi


adibi


Savol va topshiriqlar

7 1- Qanday bog‘lanishga tobe bog‘lanish deyiladi?

• 
  2. Hokim so‘z deb nimaga aytiladi?
  

3. Tobe so‘z haqida gapirib bering.


23



73j-mashq. Uyga topshiriq. Bahor, do'sitik, tinchlik so‘zlari ishtirokida so‘z birikmalari fuzing, so‘zlarning bog‘lanishiga alohida diqqat qiling.

Namuna: bahor gullari, bahorda ochilmoq, bahomi kutib olmoq, ilk bahor...

11. 
    dars. MUSTAHKAMLASH DARSI
    

74-mashq. «Ikki yorti bir butun» o‘yinini tashkil qiling. Ikki guruhga bo‘lining. Birinchi guruh aytgan so‘zga ikkinchi guruh so‘z topib, ularni bir-biriga bog‘lasin va izohlab bersin.

Namuna: 1-guruh 2-guruh

daraxtning bargi

(tobe so‘z) (hokim so‘z)

so‘rog‘i: nimaning? nimasi?

y 75-mashq. Maktab so‘zi ishtirokida kim eng ko‘p so‘z birikmasi hosil qila olar ekan. Musobaqa tashkil qiling.

Namuna: maktabimiz bog‘i, maktab binosi, maktabga bormoq, bizning maktabimiz va hokazo.

76-mashq. Teng bog‘lanish usuli bilan hosil qilingan so‘z birikmalarini daftaringizga yozing va so‘zlarni bog‘lovchi vositaga diqqat qiling.

Kuch -bilim va tafakkurda. Xalq va Vatan manfaati yo‘lida kurashmoq hammamizning burchimizdir. Turli millat vakillari bilan inoq va ahil yashash ezgu maqsadimizdir. Ozod va obod, erkin va farovon hayotni barpo etish har bir yurtdoshimizning e’tiqodiga aylangan.

*77-mashq. Quyidagi so‘zlarni bir-biriga bogiab gaplar tuzing, so‘zlarning bir-biriga bogianish usuUarini aniqlang.

1. Or, nomus, imon, e’tiqod, lozim, bo‘l. 2. Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, o‘zbek, xalq, ulug\ shoir. 3. Xalq, Vatan, qo‘riqlash, biz, muqaddas, burch.

24





78-mashq. Uyga topshiriq. Ukam bilan singlim, kitoblar va daftarlar, ota-yu ona, gul-u bulbul ko‘rinishidagi bog‘lanishlarni izohlashga harakat qilib ko‘ring. 0‘zingiz ham shunga o‘xshash misollar topib, yozing.

11.