Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

13.8. Фенологик фазаларни кузатиш таркиби, муддати ва белгилари.
Қишлоқ хўжалик экинлари (ўсимликлари) нинг ташқи морфологик кўринишидаги ўзгаришларнинг ривожланиш жараёнлари билан боғлиқлиги ривожланиш фазаларини ифодалайди. Алоҳида ҳар бир қишлоқ хўжалик экинлари бутун вегетация даврида турлича ривожланишини фарқлантирувчи фаза белгилари бўйича қуйидаги асосий фазаларни ўтайдилар: - экин майсаси-ниҳоллар, баргларнинг пайдо бўлиши, ён новдалар (тупланиш) ни пайдо бўлиши, пояланиш, шона ва гултўпининг пайдо бўлиши, гуллаш, уруғ ва меваларнинг шаклланиши, уруғ ва меваларни пишиши кабилар.
Ўсимлик, етиштириш шароитига боғлиқ ҳолда, айрим ривожланиш фазаларини ўтамаслиги мумкин.
Умуман ғалла экинлари биологик ва морфологик хусусиятларига кўра 2 та гуруҳга бўлинади.
Бошоқли ғалла экинлари (I-гуруҳ ғалла экинлари): буғдой, арпа, жавдар донининг ўртасида ариқча бўлиб, у узунасига иккига ажралиб туради. Униб чиқиш вақтида буғдой 3-6 та, арпа 5-7 та, жавдар 4 та, сулида 3 та, маккажўхорида 1 та муртак илдизлар бўлади.
Рўваклиларга (II-гурух ғалла экинлари): тариқ, маккажўхори, шоли, оқжўхори киради. Буларнинг ҳаммаси баҳорда экилади. Донларида ариқча бўлмайди, униб чиқишда 1 та муртак илдиз чиқаради.
Кўпчилик ғаллалиларнинг пояси сомон пояли цилиндр шаклида ва ковак ёки ғовак (маккажўхори, оқжўхори) шаклида бўлади. ¶аллалилар ер остки бўлимларида бир нечта поялар ҳосил қилиш хусусиятига эга. Ҳамма пояси одатда шохланмайди. Маккажўхори ва тариқ баъзан бачки новда чиқаради.
Тўпгули 2 хил турда бўлади: буғдой, арпа, ва жавдарда бошоқ; сули, шоли, тариқ ва оқжўхорида эса - рўвак. Маккажўхори поясининг юқори қисмида рўвакда оталик гули, барг қўлтиғидаги сўтада оналик гули жойлашади. Бошоқли ғаллалар бошоғининг марказида ўзак, ўзак бўлимларида эса бошоқчалар жойлашган. Рўвак цилиндрсимон ўқдан иборат, ўқда шохлар, ундан чиққан шохчаларда эса бошоқчалар жойлашган.


13.8.1 Метеорологик станция ва постларда ўтказиладиган
фенологик кузатишлар рўйхати.
Станция ва постларда ўсимликларнинг фазаларини кузатиш уларга яқин жойлашган масофадаги экинзорларда олиб борилади ва хўжаликда ишлаб чиқарилаётган экинларнинг салмоғига қараб танлаб олинади.
Метеорологик станция ва постларда қишлоқ хўжалик экинлари, мевали дарахтлар, ўтлар ва бутазорларда ўтказиладиган фенологик кузатишларнинг рўйхати қуйидаги 13.5, 13.6, 13.7, 13.8-жадвалларда келтирилган.