Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

13.7.2. Тупроқ қатқалоғини кузатиш.

Тупроқ қатқалоғини кузатиш ва у тўғрисидаги маълумотларни қишлоқ хўжалик ташкилотларига етказиш жуда муҳим ҳисобланади. Чигит экилгандан кейин тупроқ юзасида ёғинлардан сўнг ҳосил бўлган қатқалоқ чигитнинг униб чиқишини кечиктиради, тупроқнинг юза қатлами қаттиқ зичлашиб, цементлашиб қолади, натижада ўсимликнинг ривожланиши учун номақбул шароит юзага келади.
Одатда, тупроқ қатқалоғи анча кучли-суткасига 10 мм дан ортиқ ёғинлардан, кўпинча жала ёмғирдан кейин кундузги ҳаво ҳарорати 15-25С гача, тупроқ юзасининг ҳарорати эса 25-40С гача кўтарилганда пайдо бўлади. Бундан кейинги ёққан ёмғирлар, ҳарорат юқорилигича қолса қатқалоқни кучайтиради, ҳарорат 10-15С гача пасайса, қатқалоқ юмшайди. Қатқалоқнинг юзаси кўпчилик ҳолларда текис, зич, кўри-ниши умумий ер кўринишига нисбатан ёрқинроқ бўлади. Қатқалоқнинг қалинлиги 1-2 мм дан 50-80 мм гача етиши мумкин.
Тупроқ қатқалоғини кузатишда оддий усул қўлланилишини яна бир бор таъкидлаб ўтамиз, унда кузатиш ҳар 2 кунда, жуфт саналарда АКУдаги экинзорларда олиб борилади. Оддий усул билан қатқалоқни кузатишдан олдин далани ҳамма еридами, ярмидами, айрим жойларидами ёки қияламали жойларидами каби кузатиш ишларига аниқлик киритилади, сўнгра қатқалоқнинг қалинлиги (миллиметрда) ўлчанади ҳамда мўртлиги баллар ҳисобида баҳоланади.
Қатқалоқнинг қалинлиги ва мўртлигини билиш учун АКУ да 4 та қайтариқда ўлчаш ишлари бажарилади, ҳар бир қайтариқ жойидан 2 тадан намуна олинади, шунда маълум санада 8 та жойда қатқалоқли жой белгиланиб, сўнг қатқалоқнинг қалинлиги ўлчанади ва баҳоланади (13.3-жадвал). Қатқалоқга қўшимча кузатиш олиб боришни Ўзгидромет тавсияси билан бажарилади.
13.3-жадвал

Тупроқ қатқалоғи мўртлигини оддий усулда баҳолаш

Баллар	Мўртликни баҳолаш	Тупроқнинг қатқалоқлик ҳолати
1.	Жуда мўрт	Бармоқлар тегса майда бўлакларга тез сочилиб кетади
2.	Мўрт	Майда бўлакчаларга бўлиш осон
3.	Қаттиқ	Бармоқлар билан бироз куч ишлатиб синдирилади
4.	Зич	Айтарли даражада куч ишлатилса катта бўлакчаларга бўлинади
5.	Жуда зич қатқалоқли	Синдириш учун катта куч ишлатиш керак

Оддий кузатиш натижалари дала китобчасига шартли белги билан ёзилади. Дала китобчасига ва жадвалларга қатқалоқка қарши ўтказилган шудгорлаш, культивация ва бошқа агротехник тадбирлар ёзиб борилади.