Hotam Umurov adabiyot qoidalari

Tajnis (arabcha — o‘xshash bo’lmoq) deb, yozilishi bir xil, ammo ma’nolari har xil bo’lgan — jinsdosh so‘zlarning baytda ikki yoki undan ortiqroq takrorlanishiga aytiladi.

Qo’lingdan kelgancha chiqar yaxshi ot,

Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot.

Nasihatim yod qilib ol, yolg’izim,

Yolg’iz yursa, chang chiqarmas yaxshi ot.
Ushbu tuyuqning birinchi misrasidagi „Ot“ so‘zi shuhrat, yaxshi nom ma’nosida, ikkinchi misrasidagi „ot“ so‘zi tashla, voz kech, uloqtir ma’nolarida, to‘rtinchi misradagi „ot“ so‘zi hayvon — ot ma’nosida qo’llanilgan.

Ushbu misoldagidek, jinsdosh so‘zlar talaffuz jihatidan to’liq bir-biriga muvofiq bo’lsalar („ot“, „ot“, „ot“ kabi) tajnisi tom (mutloq tajnis), harf tartibi bir xil, lekin biri yozuvda ajralib tursa („Otoyim“, „ot oyim“) tajnisi mafruq (ajratilgan tajnis) deb yuritiladi. Bundan tashqari, uning murakkab tajnis, tajnisi zoyid, tajnisi xat, tajnisi noqis, mukarrar tajnis, mutarraf tajnis, tajnisi aks, tajnisi muzayyal ko‘rinishlari ham mavjud.

Mulamma’ (arabcha — yarqiroq, yarqiratilgan) she’rni atayin ikki yoki undan ortiqroq til so‘zlari asosida yaratish san’atidir. Ba’zida u talmi’ deb ham yuritilgan. Ikki tilda yozilgan mulamma’ „shir-u shakar, uch tilda ifodalangan mulamma’ „shahd-u shakar deb yuritilgan.

Xiroming ajib-u jamoling bade’,

Kaloming balig‘-u maqoming rafe’.

Uzoringga bermish xating jo‘shish

Tarovat, chu rayhon fasli rabe’...
Sidqiy Xondayliqiyga mansub ushbu g‘azalda „bade’, rafe’, rabe’ kabi so‘zlarning arab tilidan olinganini, mulamma’ qofiya turini yaratganini ko‘ramiz.

Hamid Olimjonning do‘sti G‘afur G‘ulomga yozgan ushbu xatida ham mulamma’ san’atining voqe bo’lishini, uning kulgili, shirador va dilbarligini anglaymiz:

G‘afuro, G‘afuro, ishlar qalay

Sen emasmi A’zam Ayubga malay!

Soat yettida Registon prixodi

Senga ma’qul gaplar bir talay!