Hotam Umurov adabiyot qoidalari

MAVZU VA G’OYA
Tayanch tushunchalar

Mavzu. Mavzu ta’rifi. Adabiy asardagi bosh va yordamchi mavzular. Tematika. Problematika. G‘oyaviy-emotsionallik. Bosh g’oya va yordamchi g’oyalar. Mavzu va g‘oya — yaxlit hodisa.
Badiiy adabiyot — insonshunoslik ekan, demak, inson hayoti, uning kechinmalari, ehtiroslari, munosabatlari — hamma faoliyati badiiy asarning „tepib turgan yuragi, uning qoni va joni, uning shu’lasi va quyoshi“( V. Belinskiy)dir. „Butun olam, barcha ranglar, bo‘yoqlar va ohanglar, tabiat va hayotning barcha shakllari poeziya (adabiyot — H. U.) hodisasi bo’lishi mumkin. Lekin u hodisalar zamirida nima yashiringan, ularning mavjudlik sababi qayerda va ular bizni nimasi bilan maftun etadi — masalaning mohiyati shunda“⁴⁵ ekan, uni ijodkor qanday hal qiladi?

„Masalan, qiynoqni, qatlni, mastlikda yuvindi chuqurga yiqilib tushgan odamning bebaxt o’limini juda tabiiy tarzda tasvirlab berish mumkin, lekin bu tasvirlarning hammasi dilni xira qiladigan darajada xunuk va mazmunsiz bo’ladi, negaki, ularda hech qanday oqilona fikr, hech qanday oqilona maqsad bo’lmaydi. Ammo mo‘yqalam egasi insonning haqiqat yo’lida kaltaklanishini tabiiy ko‘rsatsa, uning qiyofasida bardoshning jismoniy iztirobi ustidan g‘alabasini ifodalaydigan bo’lsa, u holda manzaradagi tabiiylik kuchaygan sayin go‘zalroq va badiiyroq bo’ladi, chunki oqilona maqsad va oqilona fikr yaqqolroq ko‘rinadi. Nimaiki voqe bo’lsa, oqilonadir va nimaiki oqilona bo’lsa, u voqedir: bu — ulug‘ haqiqat; biroq voqelikdagi hamma narsa ham oqilona emas. San’atkor uchun esa, faqat oqilona voqelik darkor. Lekin san’atkor uning quli emas, bunyodkori. San’atkor uning izidan bormaydi, balki unga o‘z idealini singdiradi va shunga ko‘ra qayta yaratadi“⁴⁶.