Hotam Umurov adabiyot qoidalari

Tarji’band (arabcha — banddagi takror) „asosan bir baytning har band oxirida aynan takrorlanib (tarji’) kelishi bilan xarakterlanuvchi she’r bo’lganligi uchun shu takrorlanuvchi bayt „vosita bayt“, „bosh bayt“, „vosila bayt“ deb yuritiladi va masnaviy shaklida (a-a, b-b, d-d) qofiyalanadi. Chunki bandlardagi boshlang‘ich baytning qofiyasi a-a dir, navbatdagi baytlarda esa g‘azallardagi qofiyalanish usuliga o‘xshab faqat ikkinchi misralar qofiyalanadi va ular oxirgi bosh baytgacha shu holda davom etadi. Har band oxirida, muayyan tarzda takrorlanib turuvchi baytda shoir aytmoqchi bo’lgan g‘oyaviy muddao, asosiy fikr ta’kidlanadi va o‘quvchining diqqati doim shu baytdagi xulosaga qaratib boriladi“⁹³.

„Badoye’ ul-vasat“ (Navoiy)dagi tarji’bandning har bandi (jami 7 band) 8 baytdan iborat bo’lib, har band oxirida:

Yodingni qilay harifi majlis,

Fikringni etay ko‘ngilga munis —

bayti takrorlanadi. Tarji’bandning oxirgi bandidagi tarji’bayt (vosita bayt)dan oldin shoirning taxallusi ham ba’zida ko‘rsatiladi, ba’zida ko‘rsatilmaydi. Aytilganlarni to’liq anglash uchun, ushbu tarji’bandning birinchi va so‘nggi bandlarini qayd etamiz. Uning birinchi bandi:

Ey kirpiki nesh-u ko‘zi xunxor,

Jonimni necha qilursen afgor.
La’ling g‘amidin ko‘ngulda erdi,

Har qonki sirishkim etti izhor.

Hayhotki, hajring ilgidindur

Jonimda alam, tanimda ozor.

Yuzungni ko‘rub meni ramida,

Ishq o‘tig‘a bo’lg‘ali giriftor.

Sen erding majlisim harifi

Kim, edi hasad sipehri g‘addor.

Yuz hasrat ila meni ayirdi

Vaslingdin, ayo, xujasta diydor.

Emdiki firoq aro tushubmen,

Topquncha yana harif yo yor.