Homo economicus

Ijod va o’yin umumiy psixologik mexanizmga ega bo’lsa-da, lekin 
ularning ijtimoiy tabiati har xildir.
Ijodning o’yindan muhim farqi shundaki, u 
ijtimoiy ahamiyatga molik mahsulot yaratishni nazarda tutadi, bu esa insondan 
fidokorona mehnat qilishni taqozo etadi. Sirtdan biron-bir tazyiq insonni ijodiy 
mehnat qilishga majburlay olmaydi. Faqat o’yin jihati, amaliy natijadan qat’iy 
nazar faoliyatning o’zidan lazzat olish omili sifatida, shaxs o’z qobiliyatlarini to’la 
ro’yobga chiqarishiga zamin yaratadi. Maqsadga muvofiq va o’ziga to’q, amalda 
foydali va noamaliy mehnat va o’yinning inson faoliyatida namoyon bo’lish 
darajasi individualdir. Ijodiy faoliyatning har bir natijasi umuminsoniy 
madaniyatga qo’shiladigan hissa sifatida betakrordir.
Ijodiy faoliyat obyektiv va shaxsiy ahamiyatining mos kelishigina mazkur 
faoliyat natijalarining umuminsoniy va davomli ahamiyatini belgilaydi. Haqiqiy 
ijod shaxs ijtimoiyligining, u ijtimoiy rivojlanish ehtiyojlariga qaratilganining oliy 
tajassumi hisoblanadi. Ijodkor o’z ijodida o’z shaxsidan, o’zidan uzoqlashadi. Ijod 
shaxsiy xususiyat kasb etadi. Ijod hamisha o’zini qurbon keltirishni nazarda tutadi. 
Ijod doimo o’z imkoniyatlari doirasidan, o’zining tor shaxsiy borlig’i chegarasidan 
chetga chiqishdir. Ijodkor panoh topish haqida o’ylamaydi, uni faqat oliy insoniy 
qadriyatlar o’ziga tortadi.
Shunday qilib, ijod – bu nafaqat madaniyat predmetlarini yaratish, balki har 
qanday inson hayotini tashkillashtirish hamdir. Hamonki ijodni oqilona 
tushuntirishda qiyinchiliklar yuzaga kelar, uni oqilona qayd etilgan qoidalarning 
muayyan to’plami sifatida tavsiflash mumkin emas ekan, inson ijodda yangilikni 
yaratish omili sanalgan o’z individualligiga tayanishi lozim. Shu bois o’zlikni 
saqlash, o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish har bir insonning vazifasi va 
burchidir. Ijod insonni o’z-o’zini bilishga da’vat etadi. Bu jarayon muqarrar tarzda 
o’zini o’zi kamolotga yetkazish, o’zini ijodkor sifatida namoyon etish bilan 
yakunlanadi. Lekin ayni vaqtda inson o’zligini saqlab, so’zning eng yuksak 
ma’nosidagi umuminsoniy qadriyatlarga o’zining daxldorligini namoyish etishi 
lozim. Ijod insonni o’ziga to’la jalb qiladi, uning bor kuchini sug’urib oladi va 
ularni inson hayotining mazmuniga aylangan ishga bag’ishlashga da’vat etadi. 
Inson o’z imkoniyatlari darajasidan ortiq bo’lgan dunyo qarshisida doimo ochiqdir. 
Bu esa dunyo bilan o’zaro aloqa qilishning yangi usullarini kashf etish uchun 
cheksiz imkoniyatlar yaratadi.