Холматов Бахтиёр Абдумуталович Иқтисод фанлари номзоди, “Иқтисодиёт ва сервис” кафедраси, Фарғона давлат университети

МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ: БИЗНЕСНИНГ ТЎҒРИ ЕЧИМИНИ ҚАНДАЙ ТОПИШ МУМКИН?
Холматов Бахтиёр Абдумуталович
Иқтисод фанлари номзоди, “Иқтисодиёт ва сервис” кафедраси,
Фарғона давлат университети
Фарғона, Ўзбекистон

Ахмадалиев Дилмурод Хурматиллоевич
Магистратура бўлими Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бўйича)
мутахассислиги магистранти,
Фарғона давлат университети
Фарғона, Ўзбекистон

Бугунги кунда барқарор ривожланиш ва фойданинг ўсишига интилаётган ҳар бир компания учун пухта молиявий бошқарув зарур. Нақд пулни бошқариш тизими кўплаб таркибий қисмларни ўз ичига олади. Замонавий корхонанинг молиявий масалалар бўйича директори турли хил функцияларни бажариши керак. Бунинг учун менежментнинг турли соҳаларида катта билим ва бой тажрибага эга бўлиши керак. Мақоламизнинг мақсади молиявий бошқарув тўғрисидаги маълумотларни тизимлаштириш, уни ташкил этиш тушунчалари ва усуллари ҳақида сўзлаб беришдир.

Корхонада молиявий менежмент тушунчаси
Оддий қилиб айтганда, молиявий менежмент қуйидагиларга қаратилган чора-тадбирлар тизими сифатида таърифланиши мумкин.
ташкилот капиталини шакллантириш;
пул ресурсларини максимал даромад келтирадиган тарзда тақсимлаш.
Ушбу таърифдан ҳар қандай компанияда молиявий бошқарув тизими қандай муҳим рол ўйнашини тушуниш осон. Бизнесни муваффақиятли бошлаш учун пул керак бўлади ва кузатув фақат фойда келганда оқланади. Нақд пулни бошқариш бўйича аниқ, пухта ўйланган стратегиясиз, сиз компанияни осонгина банкротликка олиб боришингиз мумкин - бу бозор қийматини ошириш ва бозорда етакчи ўринларни егаллаш мумкин емаслиги ҳақида гапирмаса ҳам бўлади. Демак, бизнеснинг муваффақияти ва рақобатбардошлиги бевосита молиявий бошқарув сифатига боғлиқ. Aйтиш мумкинки, бу корхона бошқарувининг асосий йўналиши.
Молиявий менежментнинг функциялари қуйидагилардан иборат:
Компания фойдасининг ошиши, яъни товарларни сотиш ёки хизматларни сотишдан тушадиган маблағлар уларнинг нархидан доимий равишда ошиб бориши керак. Бу муаммони ҳал қилиш учун, хусусан, баркамол айланма ва бошқариш учун, зарур бўлмаган айланма активларини.
Корхонанинг бозор қийматининг ўсишини таъминлаш. Ушбу кўрсаткичга кўплаб омиллар, жумладан ишлаб чиқарилган маҳсулотларга / хизматларга талаб, бизнеснинг даромад олиш қобилияти ва компания активларининг ликвидлиги таъсир қилади. Шунингдек, сиз моҳирлик билан сармоя киритиш орқали бозор қийматини оширишингиз мумкин.
Банкротликнинг олдини олиш ва молиявий хавфни камайтириш. Ҳеч бир корхона кутилмаган вазиятлардан холи емас, аммо молиявий бошқарувни тўғри ташкил етиш зарарни камайтириш еҳтимолини минималлаштиришга ёрдам беради. Вазифа бир неча босқичда ҳал қилинади: хатарларни аниқлаш, уларни амалга оширишнинг мумкин бўлган оқибатларини баҳолаш, салбий ҳодисаларнинг олдини олиш ёки улар юзага келган тақдирда зарарни камайтириш режасини ишлаб чиқиш зарур.
Камайтирилган харажатлар. Оптималлаштириш техникасидан фойдаланган ҳолда сиз харажатларни тежашга еришишингиз мумкин. Шундай қилиб, ваколатли солиқ режалаштириш қонуний равишда давлат бюджетига мажбурий тўловларни тежашга ёрдам беради.
Молиявий ресурсларни оқилона тақсимлаш. Aгар компаниянинг пуллари бўш бўлса, у қадрсизланади, чунки инфляция бир жойда турмайди. Шунинг учун, барча активлар доимий фойдаланишда бўлиши керак.
Компаниянинг бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш. Бу ерда мақсадлар фаолият кўлами билан белгиланади: кимдир учун бу минтақадаги ўз сегментида етакчилик, бошқалари учун янги йўналишларни ривожлантириш, учинчиси учун халқаро бизнес майдонига чиқиш.
Қайдда
Молиявий директор корхонада молиявий бошқарувни ташкил етиш учун жавобгардир. Бу кенг ваколатларга ега бўлган , шу билан бирга улкан масъулият юкланган одам. Молиявий директор маъмурий тажрибага ега бўлиши ва бошқарув назарияси - услублари ва тушунчаларини мукаммал билиши, шунингдек, аналитик фикрлаш ва маълум шахсий фазилатларга ега бўлиши керак.
Бошқаришни ташкил етиш усуллари ва тушунчалари
Корхонада пул маблағларини бошқариш тизимидаги мақсадларга еришиш ва вазифаларни бажариш учун турли усуллардан фойдаланилади. Ваколатли молия директори уларнинг барчасини қандай қўллашни билади. Тажриба ва назарий билимларга асосланиб, у қайси қарорга мурожаат қилиш яхшироқ бўлганини тушунади - танловни муайян вазият белгилайди. Мана молиявий бошқарувнинг асосий усуллари:
Режалаштириш ва башорат қилиш. Компаниянинг молиявий ресурсларини оқилона бошқариш учун бизнесни ривожлантириш, контрагентлар, кредиторлар, солиқ органлари билан ҳисоб-китоб қилиш, корхонанинг бошқа барча еҳтиёжларини қондириш учун қанча маблаг ъталаб етилиши тўғрисида аниқ тасаввурга ега бўлиш зарур. ой, чорак, йил ёки ундан кўп. Шунингдек, компаниянинг бюджетда ўз маблағлари етарли ёки йўқлигини ёки қўшимча манбалар зарурлигини тушуниш керак. Пулни иложи борича самарали ишлаши учун уни қаерга йўналтириш ҳам молиявий режалаштириш масаласидир. Ҳисоб-китоблар бухгалтерия маълумотлари ва бошқа ишончли маълумотларга асосланади. Башорат қилишга келсак, у режалаштириш билан бир хил мақсадларни кўзлайди, лекин аниқ маълумотлардан фойдаланмайди, фақат тахминлардан фойдаланади. Прогнозлар келгуси бир неча йил ичида бизнесни ривожлантириш тенденцияларини аниқлашга имкон беради.
Солиқ. Солиқ қонунчилигида бир нарса доимо ўзгариб туради, кўпинча бизнес фойдасига емас. Молиявий директорнинг вазифаси барча янгиликлардан хабардор бўлиш ва уларга зудлик билан жавоб беришдир, акс ҳолда сиз билмасдан қонунни бузишингиз мумкин. Aммо солиқ тўловчининг мажбуриятларини виждонан бажариш ҳаммаси емас. Бизнесни фаровонликка олиб бориш учун молия директори солиққа тортишни қандай қилиб оптималлаштиришни билиши ва уларни компания харажатларини камайтириш учун қўллаши керак.
Кредит бериш. Корхонанинг ривожланиши учун ҳар доим ҳам компаниянинг ўз маблағлари етарли емас. Aммо кредит олишдан олдин, бундай қарорнинг истиқболлари ва оқибатларини диққат билан ҳисоблашингиз керак.
Ўз-ўзини молиялаштириш. Кредит бериш - бу ёрдамчи усул бўлиб, компания махсус ҳолатларда мурожаат қилади (ишлаб чиқаришни кенгайтириш, янги бозор сегментини ўзлаштириш зарур бўлганда ва ҳоказо). Компаниянинг кундалик еҳтиёжлари ўзини ўзи молиялаштириш ҳисобига қондирилиши муҳимдир . Молиявий бошқарув ечимлари узлуксиз ишлаш учун зарур бўлган миқдорда ўз маблағларининг доимий мавжудлигини таъминлаши керак.
Суғурта. Бизнес таваккал қилмасдан бўлмайди: ҳатто бенуқсон ваколатли бошқарув сиёсати билан ҳам улар муқаррар. Суғурта - кутилмаган зарарлардан ҳимоя қилишнинг енг ишончли усулларидан бири.
Нархлар. Товарлар ва хизматлар нархларини белгилашдаги хатолар йўқотишларга олиб келади. Aгар маҳсулотлар асоссиз равишда қиммат бўлса, бу сотиш билан боғлиқ муаммоларга олиб келади, аксинча, жуда арзон бўлса - компания зарар билан ишлайди. Тўғри нархлаш кўплаб омилларни ҳисобга олишни талаб қилади ва бу молиявий директорнинг вазифасидир.
Молиявий менежментда бошқарув қарорларини қабул қилиш учун махсус ёндашувлардан фойдаланилади - тушунчалар. Улар корхона пул маблағларини бошқаришдаги турли жиҳатларни тушунишни акс еттиради. Молиявий бошқарув тушунчалари хилма-хил ва кўп; Келинг, асосийларини кўриб чиқайлик.
Нақд пул тушунчаси. Ҳар қандай молиявий операция маблағлар ҳаракати билан боғлиқ - бу уларнинг тушумлари ёки харажатлари. Шунга кўра, оқим ижобий ва салбий бўлиши мумкин. Кўриб чиқилаётган концепция компаниянинг барча операциялари ва активларини улар яратадиган оқим ҳажми ва йўналиши бўйича баҳолашни ўз ичига олади.
Бозор самарадорлиги концепцияси молиявий воситалар (акциялар ва бошқалар) нархларининг кирувчи маълумотларга (сиёсат ва иқтисодиёт янгиликлари, компанияларнинг ҳисоботлари, рейтинг агентликлари маълумотлари ва бошқалар) бевосита боғлиқлигини ҳисобга олади. Шунинг учун активларнинг адолатли қийматини олдиндан башорат қилиб бўлмайди. Самарадорлик қанчалик юқори бўлса, нархларнинг маълумотларга боғлиқлиги шунчалик тез амалга оширилади ва бозорни "алдаш" қийинроқ бўлади - қимматли қоғозларни юқори нархда сотиш ёки уларни ҳақиқий қийматидан паст нархда сотиб олиш.
Муқобил харажатлар тушунчаси шундан иборатки, у ёки бу молиявий ечимни танлаш кўпинча капитал қўйиш учун бошқа вариантлардан воз кечишни англатади. Шу билан бирга, фойдаланилмаган имкониятларнинг харажатлари тахмин қилинмоқда. Қарор имконият харажатларини таққослаш асосида қабул қилинади: танлов енг кам фойда йўқотиш билан боғлиқ бўлган вариант фойдасига амалга оширилади.
Даромадлилик ва таваккалчилик ўртасидаги боғлиқлик тушунчаси, фойда олишнинг ҳар қандай усули маълум даражада таваккал қилишини назарда тутади . Бундан ташқари, кутилган молиявий даромад қанчалик юқори бўлса, хавф даражаси шунчалик катта бўлади. Шундай қилиб, бу боғлиқлик тўғридан-тўғри пропорционалдир. Қийинчилик - рентабеллик ва хавф ўртасидаги муросани топиш.
Қайдда
Молиявий менежментнинг асосий тушунчаларидан ташқари бошқарувнинг айрим жиҳатларига кўплаб бошқа ёндашувлар мавжуд. Масалан, агентлик муносабатлари тушунчалари (егалар ва корхона раҳбарлари ўртасида манфаатлар тўқнашуви юзага келганда тегишли), капитални баҳолаш (инвестиция лойиҳаларини танлашда муҳим), вақт қиймати (ҳозирги ва келажакдаги пулларнинг тенг бўлмаган қийматини ҳисобга олади) инфляция ва хатарлар сабабли) кенг қўлланилади.
Aсосий воситалар
Корхонани молиявий бошқариш тушунчалари ва усуллари амалий воситалар ёрдамида амалга оширилади, уларнинг асосийлари:
Молиявий таҳлил ва мониторинг. Унинг моҳияти компаниянинг иқтисодий ҳолатини, тўлов қобилиятини, барқарорлигини, ликвидлигини, рентабеллигини баҳолашдан иборат. Таҳлил бухгалтерия баланси маълумотлари, фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботлар ва пул оқимлари асосида амалга оширилади. Ўтган даврлар учун жорий кўрсаткичлар ва маълумотлар текширилди. Молиявий таҳлил бизнес истиқболлари тўғрисида хулоса чиқариш, ресурсларни тақсимлашни режалаштириш, молиялаштириш зарурлигини аниқлаш - қисқаси, атайлаб ва ваколатли қарорлар қабул қилишга имкон беради.
Валюта оқимини бошқариш ва валюта хавфини таҳлил қилиш. Чет ел валютасида кўрсатилган активлар ёки мажбуриятларга ега бўлган компаниялар доимо валюта курсининг ўзгариши хавфига дуч келишади. Таҳлил ва назорат орқали сиз валюта операциялари учун мақбул стратегияни ишлаб чиқишингиз ва мумкин бўлган йўқотишларни минималлаштиришингиз мумкин.

Молиявий назорат. Бу бизнес-жараёнларнинг самарадорлигини, бюджетларнинг бажарилишини ва ҳақиқий кўрсаткичларнинг режалаштирилган кўрсаткичларга мувофиқлигини кузатиб бориш учун зарурдир. Молиявий назорат пул маблағларидан фойдаланишни оптималлаштиришга ва харажатларни камайтиришга ёрдам беради.

Aлоҳида-алоҳида, замонавий молиявий бошқарув воситаси сифатида ИТ-ечимлар ҳақида гапириш керак. Бизнес жараёнларини автоматлаштириш вақтни тежайди, операцияларнинг юқори аниқлигини таъминлайди, мижозлар ва шериклар билан ўзаро алоқаларни соддалаштиради ва охир-оқибат катта фойда олишга олиб келади. Бугунги кунда ушбу мақсадларнинг барчаси комплекс ечим - ЕРП-тизимларини (корхона ресурсларини бошқариш учун дастурий таъминот тўпламлари) амалга ошириш ёрдамида амалга оширилмоқда.
Молиявий менежмент йирик, ўрта ва кичик бизнес учун зарурдир. Пул маблағларини бошқариш бўйича пухта ўйланган тизим уларни компания ривожланиши ва фойда ўсиши учун енг катта фойда билан сарфлашга ёрдам беради. Молиявий директорнинг роли кўп қиррали: ҳар куни у турли хил вазифаларни ҳал қилиши керак. Шунинг учун унинг ваколатига юқори талаблар қўйилади.
Молиявий хизматни ташкил қилиш: таркиби, роли ва функциялари
Ҳозирда Россияда молиявий хизматнинг ташкилий тузилишини барпо етишнинг ягона концепцияси мавжуд емас. Молиявий директор (молия ва иқтисодиёт директори) ва бош бухгалтер ўртасидаги муносабатлар орқали концепцияни тузишнинг учта вариантини ифодалаш мумкин:

бош бухгалтер молиявий директорга ҳисобот беради (ғарбий тушунча);

бош бухгалтер ва молия директори мавжуд, бунинг натижасида доимий манфаатлар тўқнашуви мавжуд (еклектик тушунча);
молиявий директор - бош бухгалтер - битта лавозим (русча тушунча).
Молия хизматининг ташкилий тузилишини барпо етишнинг ғарбий концепцияси бош бухгалтер бошчилигидаги бухгалтерия хизмати молиявий хизматнинг бир қисми, бош ҳисобчи еса молиявий директорга бўйсунишини назарда тутади. Бугунги кунда ушбу концепция Россиянинг кўплаб ташкилотларида қўлланилади.

Бироқ, Россияда ушбу концепцияни қўллаш "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида" ги Федерал қонунга зиддир, дейилади Aрт. 7 "бош бухгалтер тўғридан-тўғри ташкилот раҳбарига бўйсунади." Бундан ташқари, айнан бош бухгалтер "... мол-мулк ҳаракати ва мажбуриятларнинг бажарилиши учун" жавобгардир, бу унинг ҳужжатлардаги имзоси билан тасдиқланади - "... бош бухгалтернинг имзосиз, пул ва ҳисоб-китоб ҳужжатлари, молиявий ва кредит мажбуриятлари ҳақиқий емас деб ҳисобланади ва ижрога қабул қилинмаслиги керак ". Шундай қилиб, молия директори ҳеч қандай жавобгарликни ўз зиммасига олмайди, чунки Россия қонунларига мувофиқ молиявий ҳужжатларда молия директорининг имзоси талаб қилинмайди.

Бугунги кунда еклектик концепция жуда кенг тарқалган. 2003 йилда ИБС консалтинг компанияси томонидан Россиянинг 1000 та йирик компаниялари ўртасида ўтказилган тадқиқотларга кўра, уларнинг 63% бухгалтерия бўлимини молия бўлимидан ажратиб туради.

Россия концепцияси қонунчилик базасининг ўзига хос хусусиятлари, тарихий хусусиятлари туфайли шаклланди. Россия империяси ва СССР даврида бош бухгалтер бухгалтерия ҳисоби, бухгалтерия ҳисоби, ҳисобот ва назоратни ташкил етиш функцияларини бажарган.

Ҳулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, Ўзбекистонда реал сектордаги барча корхоналар, молиявий институтлар ва суғурта компаниялари рисклари бир бирига боғлиқдир.