Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

164-расм. Соҳил яқинидаги 
дюналар. 
165-расм. Денгиз соҳилидаги 
маршлар. 
Фақат прилив ѐки кўчли тўлқинларда сув билан қопланувчи 
паст қияликдаги аккумулятив денгиз соҳиллари 
маршлар
дейилади 
(165-расм). Бу жойларда ўзига хос ўсимликлар ўсади ва торф 
тўпланади. Улар учун торф ва бошқа органик қолдиқларнинг 
қатламчалари билан ритмик алмашиб ѐтувчи иллар характерли 
бўлади. 
Айниқса тропик ўлкаларда кўп миқдорда майда заррали 
чўкинди материал тўпланади. Даврий равишда сув дюналар билан 
қоп-ланиб турувчи тропик соҳилларарда 
мангр ўсимликлари
билан 
қопланган (мангрли соҳил) кенг ботқоқолашган участкалар ҳосил 
бўлади (166-расм). Бу жойларда ўсимлик қолдиқлари билан 

---

321 
бойиган қора балчиқлар тўпланади ва улар кейинчалик кўмирга 
айланади. 
Шельф 
ѐтқи-
зиқлари
(ѐки 
сублиторал) ўзининг 
турли - туманлиги 
билан фарқ қилади ва 
чўкинди ҳосил бўлиш 
жараѐнларининг ранг 
- баранглигини акс 
эттиради. 
Булар 
гидродинамик режим, 
бирламчи 
материаллар манбасининг турличалига, ҳавза тубининг рельефи, 
организмаларнинг таркиби ва миқдори ва бошқалардан иборат. 
Шельфда терриген, органоген ва хемоген чўкиндилар тўпланади. 
Терриген 
чўкин-
дилар
шельфда кенг 
тарқалган, 
уларнинг 
асосий манбаи бўлиб 
дарѐлар 
ҳисобланади. 
Қояли соҳилларда фаол 
абразия жараѐнлар ҳам 
кечади 
(167-расм). 
Тўлқинлар 
таъсирида 
бўлакли 
материаллар 
сараланади. Соҳил ѐни-
да дағал бўлакли мате-
риал тўпланади, денгиз 
ичига қараб материалларнинг ўлчамлари ғўлак-гравий-қум-
алеврит-гил қаторида кичрайиб боради. 
Шиддатли тўлқин натижасида қирғоқ жинсларидан уваланиб 
тушган барча синиқ материаллар соҳилнинг саѐз жойларида 
тўпланади. Бу материаллар тўлқиннинг доимий таъсирида бўлиб, 
думалоқланади, силлиқланади ва катта - кичиклигига кўра 
сараланади (168, 169-расмлар). Тўлқин келтирган қум ва шағал 
уюмлари қирғоқ бўйлаб унга параллел ҳолда жойлашади ва 
қирғоқбўйи ғови
деб аталади (170, 171-расмлар). Соҳил ғовлари