Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

82-расм. Этна вулканининг отилиши. 

---

196 
лади. Масалан, 1902 йилда Мон - Пеле вулкани тўсатдан жуда 
қаттиқ куч билан отилган пайтда француз геологи Лакуруа вулкан 
отилишини кузатган. Унинг айтишича, вулкан кратеридан қизиган 
пемза, лапиллилар қип - қизил бўлиб, кул, газ ва қуюқ сув 
буғлари билан жуда баланд отилиб чиққан. Бу маҳсулотлар тоғ 
ѐнбағри бўйлаб минутига 950 м тезликда пастга ҳаракат қилган. 
Қизиган газ, кул ва бошқа маҳсулотлар ҳарорати тахминан 700 - 
800° га етган.
Мартиника оролидаги 
Сан - Пер шаҳри бир неча 
минут ичида вулкан кули 
остида қолиб кетган. Мон - 
Пеле вулкани тўхтагач, кра-
тердан 
чиққан 
қуюқ 
ѐпишқоқ лава кратер тепа-
сида катта устундек (300 м) 
баланд кўтарилиб қолган. 
Мон-Пеле 
сўзи 
оқбош 
маъносини англатади. 
Вулкан чиқариб таш-
лаган маҳсулотлар (пемза, 
лапилли, бомба, шағал, қум, кул) чўкинди жинслар билан бирга 
аралашиб 
туффит
деб аталадиган тоғ жинслари уюмини ҳосил 
қилади. Агар лава ичида вулкан бомбалари ва қиррали жинслар 
кўп бўлса, улар вулкан 
брекчияси ѐки лавобрекчия 
дейилади. 
Кракатау туридаги
вулканларнинг эталони қилиб Суматра ва 
Ява ороллари орасида жойлашган шу номли вулкан отилиши 
номидан олинган. 1883 йилнинг 20 майида немис ҳарбий кемаси 
Кракатау оролининг устида кўтарилган улкан кўпиксимон булутни 
кузатишган. Бу булутнинг баландлиги 10-11 км га етган, портлаш 
ҳар 10-15 минутда такрорланиб, 2-3 км баландликка вулкан кули 
отилган. Вулкан кули бутун тун бўйи чўкмага ўтиб, кема устида 1,5 
м ли қатлам ҳосил қилган. Ява ва Суматра оролларида яшовчи 
аҳолига катта зарар етган. Бу оролларда 40000 дан ортиқ одам 
ҳалок бўлган (84-расм).