Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

 
11.2. Интрузив таналарнинг ѐтиш шакллари 
 
Интрузив массивларнинг ѐтиш шаклларини, уларнинг ѐндош 
жинслар билан бўлган муносабатларини ва ер пўстининг тектоник 
структураларидаги тутган ўрнини аниқлаш муҳим назарий ва 
амалий аҳамиятга эга. Магматик ва постмагматик генезизсга эга 
бўлган турли фойдали қазилмалар интрузив жинсларнинг ѐтиш 
шаклларига бевосита боғлиқ бўлади. Интрузив жинсларнинг ѐтиш 
шакллари эса уларнинг ҳосил бўлиш шароитлари билан чамбарчас 

---

208 
боғланган. Интрузив жинсларнинг ѐтиш шаклларини ѐндош 
жинсларга нисбатан бўлган муносабатларига қараб мувофиқ ва 
номувофиқ турларга бўлиш мумкин. 
Номувофиқ интрузиялар
. Бундай интрузияларнинг ўлчами 
турлича, юзлаб куб метрдан минглаб куб километргача бориши 
мумкин. Номувофиқ интрузиялар ҳажми ва ѐтиш шакли бўйича 
батолитлар, штоклар, этмолитлар, гарполитлар ва дайкаларга 
ажратилади. Уларнинг орасида энг йириклари батолитлардир. 
Батолитларнинг
ер юзасига чиқиш майдони 100-200км
2
боради. Уларнинг устки (апикал) қисми гумбазсимон, аркасимон 
ясси ѐки тепаликлар ва чуқурлардан иборат мураккаб тузилишга 
эга бўлиши мумкин (93-расм). Батолитларнинг вертикал қалинлиги 
10-12 км га боради. Батолитларнинг кўп қисми габбро, диорит ва 
гранитлардан иборат. 
Батолитлар 
кўп 
ҳолларда 
тектоник 
структураларни кўнда-
ланг йўналишда ѐриб 
чиққан бўлади. Бундай 
интрузив 
массивлар-
нинг тепа қисмида ҳар 
хил ўлчамдаги ксено-
литлар кўплаб учрайди. 
Батолитлар
 
Ўрта Осиѐда кенг ривожланган. Уларни Чотқол-
Қурама, Ҳисор ва Нурота тоғларида кузатиш мумкин (94-расм). 
Апофизалар 
- 
асосий интрузивлардан 
четга ѐриб кирган ѐки 
йирик пона шаклидаги 
қисмидир. 
Ёндош 
жинсларга 
нисбатан 
апофизалар 
мувофиқ, 
номувофиқ- ѐриб кирув-
чи ҳолда шаклланган 
бўлиши мумкин.