Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

22.3. Силур даври 
 
Бу давр ѐтқизиқлари ҳам Уэльсда (даврнинг номи ҳам 
силуридларнинг кельт қабиласи номидан келиб чиққан) 
ўрганилган. У биринча марта инглиз геологи Р.Мурчисон (1835) 
томонидан ажратилган. 
Силур даврининг давомийлиги бошқа даврларникига нисбатан 
анча қисқа — ҳаммаси бўлиб 30 - 25 млн йилни ташкил этади. 
Халқаро шкала бўйича силур 440 (435) млн йил илгари бошланган 
ва 410 млн йил илгари якунланган. 
Геодинамикаси.
Силур даври Шимолий Америкада йирик 
тектоник ҳаракатларсиз якунланган. Аммо Ғарбий Европада бу 
вақтда каледонидлар қамбари ҳосил бўлган. Бу тоғ занжири Нор-
вегия, Шотландия ва Ирландия ҳудудларидан ўтган. Шимолий 
Сибирда ҳам орогенез ривожланган бўлиб, натижада унинг 
ҳудуди юқори кўтарилиб, кейин ҳеч қачон денгиз билан 
қопланмаган.
Бундан 440 мил йил олдин (ордовикнинг охири-силурнинг 
бошларида) Африка ва Жанубий Америка Жанубий қутб районида, 
норвегия эса (қизил доира) экватордан озроқ жанубда жойлашган 
(195-расм).

---

385 
Палеогеографияси.
Ордовик даврини якунловчи 
тектоник кўтарилишдан сўнг 
денудацион босқич бошланган, 
силурнинг 
бошларида 
материклар яна чўкабошлаган, 
денгизлар 
эса 
пасттекисликларни 
қоплаб 
олган. Шимолий Америкада 
эрта 
силурда 
денгизлар 
акваторияси 
сезиларли 
даражада 
қисқарган, 
аммо 
силурнинг ўрталарида улар 
деярли 60% ҳудудларни қоплаб 
олган. Катта қалинликдаги денгиз оҳактошлари ҳосил бўлган. 
Кечки силурда денгизлар акваторияси кучли қисқарган.
Европа ва Осиѐда силур денгизлари кенг тарқалган ва деярли 
кембрий денгизлари қоплаган ҳудудларини эгаллаган. Кембрийда 
Хитойнинг шимоли ва Шарқий Сибир ҳудудларининг катта қисми 
сув остида қолмаган. Европада катта қалинликдаги оҳактошлар 
Болтиқ қалқонининг жанубий қисми чегарасида тўпланган. Унча 
катта бўлмаган денгизлар Шарқий Австралия, Шимолий Африка 
ва Жанубий Американинг марказий районларида тарқалган.
Органик дунѐси.
Силур жинсларида, умуман олганда, ордо-
вик давридаги органик дунѐнинг вакиллари кузатилади. Силурда 
қуруқлик ўсимликлари ҳали пайдо бўлмаган. Умуртқасизлар ора-
сида маржонлар жуда кенг тарқалган бўлаб, уларнинг ҳаѐт-фао-
лияти туфайли кўпчилик районларда яхлит маржон рифлари 
шаклланган. Кембрий ва ордовик жинслари учун жуда характерли 
бўлган трилобитлар ўзининг устивор мавқеини йўқотиб боради: 
улар сон жиҳатдан ҳам, тур жиҳатдан ҳам камайиб кетади. Силур 
охирида кўпчилик йирик сув буғуноѐқлилари пайдо бўлади.